مجموعه مقالات - مجموعه مقالات همایش «هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل متحد»

مشخصات کتاب:

دیباجه دکتر نسرین مصفا - رئیس انجمن - بر مجموعه مقالات همایش «هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل متحد»

برای انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد موجب خرسندی است که در هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل متحد، همایشی را به این مناسبت با همکاری دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه برگزار نموده است.

انجمن همواره مناسبت‌های بین‌المللی را فرصت مغتنمی برای ادای رسالت خود بر مبنای اهداف و وظایف مندرج در اساسنامه قلمداد کرده است و برپایی همایش هفتادمین سالگرد سازمان ملل متحد نیز در همین راستا بود.

از سال ۱۳۷۹، جمعی از استادان بنام و پژوهشگران مبرز در زمینه مطالعات سازمان ملل متحد گردهم آمدند و یکی از اولین انجمن‌های بین‌رشته‌ای متمرکز بر علوم انسانی در حوزه حقوق و روابط بین‌الملل را در ایران تأسیس و توان خود را وقف بررسی موضوعات در دستور کار انجمن قرار دادند.

سال‌ها پیش یکی از متون معتبر درباره سازمان ملل متحد، دو اصطلاح «سازمان ملل متحد ۱» و «سازمان ملل متحد ۲» را به کار برد. ملل متحد اول، متشکل از دولت‌های عضو و ملل متحد دوم، متشکل از دبیرخانه و ارکان دیگر. در حقیقت ملل متحد اول آوردگاهی برای دولت‌ها به حساب می‌آید و ملل متحد دوم به عنوان کنشگری نه چندان چابک انجام وظیفه می‌کند.

چند سالی است که صحبت از ملل متحد سوم به میان می‌آید. این ملل متحد، متشکل است از نهادها، افراد متخصص و کارشناسان، دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی مرتبط به موضوع سازمان ملل متحد که همکاری نهادهای شریک این همایش، درون سازمان ملل متحد سوم شکل گرفت.

سال۲۰۱۵، هفتاد سال از برآمدن نهال سازمان ملل متحد در یکی از تاریک‌ترین دوران تاریخ بشریت یعنی پایان جنگ جهانی دوم با هدف مصون داشتن بشریت و نسل‌های آتی از بلایای جنگ گذشت. این نهال، حال به درخت تنومندی مبدل شده که شاخ و برگ آن همه زمینه‌های حیات و علائق بشری را در بردارد، گرچه از باد و بوران بی‌نصیب نبوده و نیست.

سازمان ملل متحد هفتاد سال پیر و هفتاد سال جوان است. در این دوران خود و کارگزاری‌های تخصصی، مرکزی برای روابط بین‌الملل و زمینه‌ای برای استمرار و دگرگونی در آن بوده‌اند. در همین حال، از سازمان ملل متحد انتظار می‌رود که نقش اصلی را در مدیریت امور بین‌المللی داشته باشد، زیرا مواجهه با چالش‌های موجود امروزی، ترویج حکمرانی مؤثر جهانی را طلب می‌کند، لیکن به عنوان یک پیش‌شرط جهانی، ملل متحد باید در درجه اول کارائی و موثر بودن خود را افزایش دهد. این توجه هم در درون سازمان و هم بیرون از آن وجود دارد. در حقیقت، اقداماتی که سازمان در قالب تصویب قطعنامه‌ها و طرح‌ها و پیشنهادها برای اصلاحات داشته، نشانگر عدم رضایت و ناشی از انتقاداتی است که از طرف افکار عمومی جهان مطرح می‌شود؛ خواسته برای آنکه سازمان ملل متحد باید مسئولیت‌پذیرتر بخصوص در جنبه‌های سیاسی و مدیریتی گردد، امروزه روز، بیش از هر زمان دیگری مطرح می‌شود.

نگاهی به عملکرد هفتاد سال گذشته سازمان ملل متحد در محیط بین‌الملل در حال تغییر مداوم، با اذعان به نقش و سهم سازمان در انجام این تغییرات در کنار گسترش دامنه فعالیت‌های آن نتایجی چون دگرگونی‌های رسمی و عملی در محتوی و در برخی از موارد مغایر با روح حاکم بر منشور ملل متحد را داشته که رابطه اثرگذاری و اثرپذیری بین آنها آشکار است. اثر این دگرگونی‌ها و گسترش آنها را می‌توان دست کم در بخشی از اصول مبنای اقدامات سازمان ملل متحد که بازتاب آن به طور برجسته در مفهوم صلح و امنیت بین‌المللی و پدیدار مسئولیت بین‌المللی سازمان نمود می‌یابد، مشاهده کرد.

انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد در سال‌های گذشته در کنار دیگر همایش‌ها، همایش‌های نقش مجمع عمومی در تدوین و توسعه حقوق بین‌الملل و نقش دیوان بین‌المللی دادگستری در تدوین و توسعه حقوق بین‌الملل را برگزار نمود. در برنامه‌ریزی برای برگزاری همایش به مناسبت هفتادمین سال تأسیس سازمان ملل متحد، عزم بر این شد که تمرکز بر موضوعات صلح و امنیت صورت گیرد و در همین راستا مقرر شد که با عنایت به دگرگونی‌های عملی در اصول مندرج در ماده ۲ منشور و حاکم بر فعالیت‌های سازمان با تاکید بر محورهای دوگانه گسترش دامنه مفهوم صلح و امنیت و اثر آن بر عدم مداخله در امور داخلی کشورها و مسئولیت بین‌المللی سازمان ملل متحد صورت گیرد. حول این دو محور، موضوعات زیر برای فراخوان مقاله در نظر گرفته شد:

۱- گسترش دامنه مفهوم صلح و امنیت بین‌المللی و اثر آن برعدم مداخله در امور داخلی کشورها

- ورود به موضوعاتی مانند برگزاری انتخابات، مردم‌سالاری، بازیگران غیر دولت و تروریسم

- صدور قطعنامه‌های موضوعی و هنجارساز شورای امنیت

- اقدام سازمان ملل متحد به اعمال حاکمیت و صلاحیت بر سرزمین

- تحول نقش دبیرکل به عنوان زبان دیگر ارکان ملل متحد

- افزایش نقش سازمان‌های منطقه‌ای، سازمان‌های مردم‌نهاد در فعالیت‌های سازمان ملل متحد

- تحول در تعهد به خودداری از تهدید و یا استفاده از زور، از ممنوعیت به مسدود ساختن(عملیات حفظ صلح و اقدام برای صلح آفرینی) و متروک گرداندن(تحکیم صلح)

۲- مسئولیت بین‌المللی سازمان ملل متحد

- مسئولیت سازمان ملل متحد در قبال کارگزارن و کارکنان خود برای لطمات وارده به آنان در نتیجه گسترش فعالیت‌ها و به سبب عدم رعایت موازین حمایتی

- تردید در مشروعیت قطعنامه‌های شورای امنیت

- خطاهای سازمان ملل متحد و خدشه‌دار شدن اعتقاد به پاکدستی

- مشکلات تحریم‌های هدفمند مانند درج/ وادرج به ناحق اسامی افراد در فهرست تحریم‌ها

- مسئولیت سازمان ملل متحد و یا دولت‌های عضو

- مسئولیت سازمان ملل متحد برای فعل‌های مغایر با موازین بین‌المللی

 پس از اعلام فراخوان، هفتاد چکیده به کمیته علمی همایش واصل شد که البته این چکیده‌ها، همه موضوعات فراخوان را پوشش نمی‌داد. درنهایت از میان چکیده‌های منتخب، اصل مقالات از نویسندگان آنها طلب شد و برنامه همایش تنظیم و اجرا گردید.

همایش هفتادمین سالگرد تأسیس سازمان ملل متحد، روایت افقی امیدوارانه از تلاش برای شناخت علمی و عملی دگرگونی‌های سازمان در زمینه صلح و امنیت بین‌المللی در طول سال‌های فعالیت بود که توسط جمعی از استادان، پژوهشگران و علاقمندان ملل متحد انجام شد. افراد با تجربه و بزرگ و نامدار در کنار جوانان علاقمند، با تکیه بر تجارب و دانش خود و همچنین پویایی ذهن، مقالات خود را حول دو محور فوق در همایش ارائه دادند.

لازم به ذکر است که بسیاری از مقالات وزین فرصت ارائه شفاهی را نیافتند که در مجموعه حاضر تقدیم می‌گردند.

ویژگی برجسته این همایش حضور بزرگوارانه و کریمانه وزیر ارجمند و دانشمند وزارت امور خارجه، جناب آقای دکتر محمد جواد ظریف بود که با سخنان عالمانۀ خود، همایش را مستفیذ کردند. از لطف و مرحمت ایشان صمیمانه سپاسگزاری می‌نمایم. می‌دانیم که گذشته از مقام وزارت، بخش عمده‌ای از تاریخ رابطه کشور ما با سازمان ملل متحد و همچنین درصد قابل توجهی از دانش پیرامون این سازمان در جامعه ما مرهون زحمات ایشان است.

وظیفه دارم از طرف هیئت مدیره محترم انجمن، مراتب تشکر و تقدیر خود را از همه همکاران و همیاران همایش برای برگزاری تقدیم کنم.

از رئیس محترم دانشکده روابط بین‌الملل، دکتر محمدحسن شیخ‌الاسلامی، همکار اصلی همایش سپاسگزاری می‌نمایم. از استاد فرهیخته دکتر محسن محبی، رئیس محترم مرکز امور حقوقی بین‌المللی، دکتر محمدی عراقی، معاونت بین‌الملل هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، خانم ماریا دوتسنکو، رئیس مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران، آقای الویه مارتین، رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در تهران قدردانی می‌نمایم و از استاد همدل و معزز دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور، رئیس محترم انجمن علوم سیاسی، مراتب امتنان انجمن را ابراز می‌دارم. همچنین مراتب تشکر را از کلیه همکاران ارجمند این مراکز همیار تقدیم می‌دارم.

باید عرض کنم که این همایش بدون همکاری و زحمات خستگی‌ناپذیر و شبانه‌روزی استادان گرامی، محقق گرانمایه، دکتر بهرام مستقیمی مسئول ارجمند کمیته گردهمایی‌های علمی انجمن و دکتر رضا موسی‌زاده معاونت گرامی آموزش دانشکده روابط بین‌الملل تحقق نمی‌یافت؛ خالصانه از آنها سپاسگزاری می‌نمایم.

در برگزاری این همایش از همکاران دبیرخانه انجمن، آقای علیرضا رنجبر و خانم اعظم پازدار صمیمانه تشکر می‌کنم. از همکاران دانشکده روابط بین‌الملل بویژه خانم امانتی بسیار سپاسگزارم. از مجموعه سازمان مجامع بین‌المللی، رئیس متخلق، آقای حاج‌حسینی و همکاران ارجمندشان عمیقا متشکرم.

برگزاری این همایش یک فعالیت جمعی بوده است و انجمن همواره به همکاری به عنوان یک ارزش مورد احترام اعتقاد داشته است.

یادآوری می‌کنم که در پیروی از الگوی رفتار ایرانی - اسلامی و در راستای روح حاکم بر منشور ملل متحد مبنی بر ترویج دوستی و مودت، انس و همکاری انجمن تنها به دنبال انجام فعالیت‌های علمی صرف نبوده و همواره تحکیم روابط انسانی میان اعضای جامعه علمی، افزایش همبستگی و گسترش همکاری میان آنها را وظیفه ذاتی خود قلمداد کرده و در راستای آن تلاش می‌کند. برگزاری این همایش نیز به تعمیق روابط ما با همیاران کمک کرده است.

امیدواریم که مجموعه مقالات همایش که توسط انتشارات معاونت آموزش و پژوهش وزارت امورخارجه به زیور چاپ آراسته می‌گردد، نقشی در تولید ادبیات در جامعه علمی و دانشگاهی ما داشته باشد.

انجمن همواره در راستای حصول اطمینان از درک صحیح و رفتار حکیمانه و آگاهانه نسبت به سازمان ملل متحد و روابط بین‌الملل و تعادل میان انتظارات و امکانات با شناخت صحیح از واقعیت و در حقیقت آرمان‌گرائی واقع‌بینانه نسبت به ملل متحد و در راستای منافع ملی کشورمان کوشیده است.

تدوین مجموعه حاضر نیز در جهت انجام همین رسالت است.

در انتها نیز یادآور می‌شوم شاید از نظر بخشی از مردم جهان که درگیر مخاصمات مسلحانه هستند، عزیزان خود را در حوادث تروریستی از دست می‌دهند، آوارگان منتظر ورود به مکان جدید و کسانی که کشته و مجروح هواپیماهای بمب افکن و متجاوز هستند، سازمان ملل متحد ناکجا آبادی است که ارادۀ سیاسی لازم برای فعالیت و خدمت ندارد. آنان حتی اراده را فراتر از نطق‌های آتشین، انتشار گزارشات و تصویب اسناد محکوم کننده می‌دانند لیکن برای همه کسانی که دل به خدمت به جامعه بشری بسته‌اند، حفظ تجارب ارزشمند است. تجربه‌ای که باید با نیازهای جدید برای کار آمیخته شود، اما سرمایه‌گذاری مجدد برای سازمان ملل متحد که شاید مهم ترین کارکرد ویژگی آن لنگرگاه ایده‌ها و مفاهیم باشد باید انجام داد. درخت تنومند ذکر شده نیاز به هرس دارد.

یکبار دیگر به نام انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد از همه استادان، همکاران و همیاران که به صُور مختلف همراه و همدل برای برگزاری این همایش و چاپ این مجموعه بودند از صمیم قلب سپاسگزاری می‌کنم و از خداوند برای همه آنان سلامتی و طول عمر و توفیق خواستارم.

تدوین این مجموعه مرهون زحمات ارزشمند و پیگیری‌های همکار عزیز انجمن، علیرضا رنجبر است که با وسواس خاص علمی خود آن را نهایی کرد. صمیمانه از ایشان سپاسگزاری می‌نمایم.