آینده نیروهای پاسدارصلح

آینده نیروهای پاسدارصلح

همزمانی جلسه هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد در شامگاه روز نهم خرداد با ایام سالروز تشکیل نیروهای پاسدار صلح ملل متحد، فرصتی برای بررسی این رویکرد مهم سازمان ملل متحد و مرور  فعالیت‌های انجمن در این رابطه بود.

با وجود سبقه تاریخی، عملیات‌های نیروهای پاسدار صلح ملل متحد یکی از منعطف‌ترین و مهم‌ترین ابزار در اختیار جامعه جهانی برای حل، مواجهه یا مهار بحران‌های جهانی امروز به شمار می‌آید. با عنایت به بازنگری‌ها در راهبردهای ملل متحد و هم‌چنین تغییرات مناسبات بین‌المللی بویژه با کسب قدرت از سوی دونالد ترامپ و وعده‌های وی برای کاهش کمک‌های آمریکا به ملل متحد، جایگاه و آینده نیروهای پاسدار صلح ملل متحد مورد بحث قرار گرفته است.

آن‌چه که امروز به عنوان «عملیات صلح ملل متحد» شناخته می‌شود، ماحصل اقدامات سازمان از١٩٤٨ و به طور خاص، تشکیلUNEF۱ در سال ۱۹۵۲ در جنگ اعراب و اسرائیل به منظور «حفظ صلح و امنیت بین‌المللی» از سوی ملل متحد به شمار می‌آید. در گذر تحولات تاریخی، چارچوب‌های عملی و نظری عملیات‌ها دستخوش تغییرات کمی و کیفی متعددی شده‌اند. دانشجویان روابط و حقوق بین‌الملل به تغییرات شکلی و ماهوی نظام بین‌الملل و به تبع آن،‌ماهیت مخاصمات و وقایع دهه نود میلادی در یوگسلاوی،‌رواندا،‌سومالی، سیرالئون و هائیتی واقفند. این تغییرات و به تبع آن چالش‌ها و ابهامات چگونگی توسل به زور، ترکیب نیروهای حافظ صلح، کارآمدی آنان و تبعات اعزام به مناطق مخاصمه، مباحث علمی و دیپلماتیک و میدانی متعددی از طریق تعیین نمایندگان ویژه و تشکیل هیات‌های عالی‌رتبه جهت جست‌وجو برای تغییر و اصلاحات مطرح شدند.

نحوه تامین مالی عملیات‌ها و ارزیابی کارآمدی نیروها، یکی از کلیدی‌ترین حوزه‌های مورد بحث برای تغییرات و اصلاحات بوده است. نقش پررنگ ایالات متحده آمریکا در کمک‌های مالی به ملل متحد و عملیات حفظ صلح، توامان با اختلافات سیاسی داخلی بر سر چگونگی کمک به ملل متحد، «آینده بدون آمریکا» برای عملیات‌ها را مطرح کرد. با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا و تهدیدات مداوم وی برای کاهش سهم آمریکا در بودجه ملل متحد، فرآیند پیچیده اصلاحات در نظام ملل متحد و عملیات حفظ صلح با مخاطره مواجه شده است. نیکی هیلی، سفیر دولت ترامپ نزد ملل متحد، انتقادات آشنا به عملیات ملل متحد از جمله استثمار و آزار جنسی زنان در عملیات‌های قاره آفریقا، وقوع جرایم و خطا در عملیات‌ها و تکیه کشورهای تامین‌کننده نیرو به درآمد از حفظ صلح را دستمایه احتمال کاهش نقش آمریکا در بودجه ملل متحد عنوان کرد.

اشاره نماینده فعلی آمریکا در نیویورک به این چالش‌های مهم، ادامه راه اسلاف خود همچون سامانتا پاور، سفیر قبلی و نماینده دولت اوباما در ملل متحد است ولی با این تفاوت که هم خانم پاور و هم دولت اوباما به ملل متحد به عنوان عرصه‌ای برای جلب حمایت بین‌المللی به منظور پیشبرد اهداف مشترک می‌نگریستند و از این رو، خواستار ادامه حمایت از ملل متحد و عملیات حفظ صلح می‌شدند. تاکیدی هم بر حمایت از مردم عادی درمخاصمات داشتند.

دولت ترامپ در پیروی از خط مشی سیاسی و هم‌چنین نگرش مادی به روابط بین‌الملل، مصر به کاهش کمک‌های مالی به سازمان‌های بین‌المللی و بویژه کاهش بودجه  عملیات پاسداری از صلح است. این رویکرد و چالش‌های مطرح در رابطه با عملیات حفظ صلح، این شائبه را به وجود آورده که تاریخ انقضاء حمایت از عملیات حفظ صلح و کارآمدی آنان گذشته و با عنایت به نقش غیرموثر نیروها در فرآیندهای صلح، از هائیتی تا دارفور، آینده این نیروها را متزلزل کرده است. زمانی که ملل متحد و اعضای آن به دنبال بررسی یا تحکیم آینده عملیات این نیروها هستند، زنان هائیتی به دنبال اخذ تعهد از نیروهای حافظ صلحی هستند که اکنون پدر فرزندان ناخواسته آن‌ها می باشند.

از این رو، اعتبار سیاسی عملیات هاهم در نزد جامعه بین‌المللی و هم در نزد جامعه میزبان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. آیا خاتمه بحران‌ها به حضور نیروهای پاسدار صلح بستگی دارد یا به اراده سیاسی؟ رابطه نیروهای عملیات صلح با حاکمانی همچون مسئولان منطقه دارفور چگونه باید تنظیم شود؟ این سئوالات که با دور اخیر انتقادات از ملل متحد و عملیات صلح به سرخط اخبار بدل گشته‌اند، مسائل جاری و یومیه دبیرخانه ملل متحد است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل جدید ملل متحد نیز ضمن پذیرش برخی از انتقادات مطروحه، تصریح کرده است که پیگیری دیپلماسی پیشگیرانه و ممارست در یافتن راه حل سیاسی باید اولویت اساسی سازمان باشد. نیروهای پاسدار صلح که با نگرش تاکتیکی ولی با هدفی راهبردی شکل گرفتند، اکنون نیازمند نگرشی راهبردی و همگام با سیاست است: اصلاحات در عملیات نیروهای حافظ صلح باید توامان با اصلاحات در رویکرد حل مخاصمات و توجه روزافزون به راه‌حل‌های سیاسی صورت پذیرد.

این تجدید نظر باید همزمان با احتمال کاهش حمایت مالی، تغییرات شگرف هندسه جهانی، ظهور و نقش‌آفرینی فزاینده بازیگران غیردولتی، گسترش فراخوان‌ها برای شفافیت روزافزون در قبال عملکرد ملل متحد و عملیات حفظ صلح، به رهیافت جدیدی هم برای نیروهای پاسدار صلح و هم نظام ملل متحد منجر  شود.