خلاصه گزارش همایش سالانه انجمن با موضوع «قطعنامه تعریف تجاوز، میراث حقوقی پنجاه ساله و چشم اندازهای آینده»

  همایش سالانه انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد با موضوع «قطعنامه تعریف تجاوز، میراث حقوقی پنجاه ساله و چشم اندازهای آینده» به مدت دو روز در تاریخ 5 و 6 دی ماه ۱۴۰۳ با برگزاری چهار پنل تخصصی به کار خود پایان داد.

دکتر نسرین مصفا، رئیس انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد، دکتر حسن سواری، دبیر علمی همایش، و دکتر محسن محبی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، سخنرانان افتتاحیه این همایش بودند.

این رویداد با سخنرانی دکتر نسرین مصفا آغاز گردید. ایشان با بیان اینکه برگزاری این همایش به منظور تحقق اهداف مندرج در اساسنامه انجمن که اکنون در آستانه 25 سالگی قرار دارد انجام می‌پذیرد، خاطر نشان کرد که توجه انجمن به موضوعات مهم در دستور کار  جهانی، همراه با عنایت نسبت به مناسبت‌های مهم که فرصتی برای تحلیل دستاوردها و چالش‌های پیش روی آنهاست، رویه‌ای در فعالیت‌های انجمن بوده است. رئیس انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل در ادامه افزود:«امروز پس از گذشت 50 سال از تصویب قطعنامه 3314، جهان با چالش‌های فراوانی رو به روست؛ از فناوری‌های نوین نظامی و هوش مصنوعی گرفته تا افزایش تنوع و پیچیدگی بازیگران در عرصه روابط بین‌الملل. محورهای این همایش تلاش دارند این نیازها را منعکس کند. با همه این اوصاف، این گردهمایی فرصت ارزشمندی برای اندیشمندان و پژوهشگران است تا با تبادل نظر افق‌های تازه برای پژوهش در این حوزه بگشایند.»

در ادامه دکتر حسن سواری ضمن ارائه گزارشی از مقالات همایش، با اشاره به تلاش‌های جامعه جهانی که منتج به تصویب قطعنامه تعریف تجاوز شد، به تبیین لزوم برگزاری این رویداد علمی در 50 سالگی تصویب قطعنامه پرداخت.

قسمت بعدی افتتاحیه با سخنرانی اقای محسن محبی ادامه یافت. ایشان به بررسی مفهوم تجاوز در بستر تاریخ از قرن 5 قبل میلاد پرداخت. وی همچنین افزود:«امروزه به این ابزار کلاسیک، هوش مصنوعی و جنگ سایبری نیز اضافه شده است. در چنین روزگاری حقوق بین‌الملل و روابط بین‌الملل  چه کارکردی می‌تواند داشته باشد؟ این که جنگ از دامن بشر رخت برچیند کار حقوق بین‌الملل نیست. چرا که جنگ پیش از صحنه نبرد در ذهن فرماندهان آغاز می‌گردد و ما تنها تجلی بیرونی آن را نظاره می‌کنیم. بنابراین برای اجتناب از جنگ، بشر باید صلح را در درون خود جستجو کند. لذا نباید بیش از حد از حقوق بین‌الملل انتظار داشت. به قول آقای کوفی عنان، دبیرکل سابق سازمان ملل متحد، «حقوق بین‌الملل نمیتواند بهشت را در روی زمین ایجاد کند، کار حقوق بین الملل این است که از جهنم موجود بکاهد». از دیگر مباحثی که مطرح شد می‌توان به عناصر جنایت تجاوز در کنفرانس کامپالا، مسئولیت دولت، ضمانت اجرا در حقوق بین‌الملل، پاسخگویی فردی و ارتقا صلح و امنیت بین‌المللی اشاره کرد. در پایان، دکتر محبی برای درک بهتر دانشجویان از آفت تجاوز نظامی و جنگ، رمان «دیدار به قیامت» ترجمه دکتر مرتضی کلانتری را توصیه نمود و کلام خود را با نقل قولی از کانت به پایان رساند:«اگر عدالت نباشد زندگی به زحمتش نمی‌ارزد.»

پنل نخست روز اول همایش با موضوع «خاستگاه تاریخی تدوین قطعنامه تعریف تجاوز و کارنامه سازمان ملل متحد در این مسیر» و با مدیریت دکتر سیروس فیضی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیری آقای ساوالان محمدزاده، دبیر کارگروه تخصصی کمیته جوانان انجمن، آغاز به کار کرد. در این پنل دکتر نسرین مصفا، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، با موضوع «تحلیل تاریخی سنگ بنای صلح: ردیابی نقش جامعه ملل در هنجارسازی منع تجاوز»، دکتر امینه مویدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، با موضوع «بازکاوی تعریف تجاوز در فرآیند تحولات جامعه بین‌المللی»، دکتر سیدقاسم زمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «اعتبار مفهوم تجاوز در حقوق بین‌الملل عرفی» و دکتر پوریا عسکری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «اقدامات قهری یکجانبه به مثابه توسل به زور» به ایراد سخن پرداختند.

عنوان پنل دوم «نشست پژوهشگران جوان» بود که با مدیریت دکتر مونا کربلایی امینی، مدرس دانشگاه، و دبیری خانم شیرین حداد زند، دبیر کارگروه اجرایی کمیته جوانان انجمن، آغاز شد. در این پنل آقای صادق بشیره و خانم کتایون اشرفی، دانشجویان دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «امکان‌سنجی استناد به دفاع مشروع در برابر تجاوز سرزمینی خاتمه‌یافته»، آقای میلاد مهرابی، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس و آقای امین علوی، دانشجوی دکتری حقوق تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی دانشگاه تربیت مدرس، با موضوع «به سوی فضای سایبر و فراتر از آن؛ ضرورت بازنگری در قطعنامه تعریف تجاوز با تاکید بر حملات سایبری»، خانم نرگس رشیدی، دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «حمایت از کودکان قربانی تجاوز روسیه به اوکراین»، خانم نسترن بختیاری، دانشجوی کارشناسی ارشد دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی دانشگاه تهران، با موضوع «تحولات هنجارگذاری منع تجاوز در عصر دیجیتال: بررسی چگونگی تطبیق حقوق بین‌الملل با فناوری‌های نوین و چالش‌های ناشی از آن» و آقای حسین فراستخواه، دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی، و آقای متین امیری، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «اقتدار شکننده رژیم ملل متحد در مقابل عمل تجاوز و مسئولیت چندلایه شورای امنیت» سخنرانی داشتند.

هر دو پنل‌ فوق با استقبال مخاطبان همایش به پرسش و پاسخ و تبادل نظر میان حضار و سخنرانان ختم شده و در نهایت روز نخست همایش با گرفتن عکس‌های یادگاری به پایان رسید.

روز دوم همایش با سخنان آغازین دکتر پوریا عسکری، دبیر کل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد، و آقای فریدون مجلسی، دیپلمات ارشد سابق وزارت امور خارجه، در دو پنل تخصصی به کار خود ادامه داد.

دکتر عسکری با مروری بر مقالات مطروحه در روز اول همایش، محور مطالب آن را تعریف و بازتعریف تجاوز دانستند و اظهار داشتند که روز دوم و نحوه چینش پنل‌ها و مقالات به گونه‌ایست که می‌بایست به نسبت تجاوز با سایر مفاهیم از جمله اشغال، حمله مسلحانه و... پرداخته شود و حقوق و تکالیف ناظر بر آن‌ها معین گردد. این مسائل از این حیث حائز اهمیت هستند که طی سال‌های اخیر و بخصوص با بروز جنگ روسیه و اوکراین بسیاری از مفاهیم، حقوق و تعهدات بین‌المللی دستخوش تغییر و تحول شده‌اند.

پنجاهمین سال تصویب قطعنامه تعریف تجاوز از نظر آقای مجلسی سالی است که متاسفانه همراه با تجاوزات متعدد بوده که در هر یک طرفین خود را به عنوان مدافع محق دانسته و طرف دیگر را متجاوز قلمداد نموده‌اند. از نظر ایشان دورنمای این موضوع متاسفانه مطلوب نیست و به عنوان مثال ترامپ به عنوان رئیس جمهور آینده آمریکا، سخن از الحاق کانادا ، گرینلند و یا کانال پاناما به آمریکا می‌کند. در واقع مسئله آن است که وقتی پای منافع در میان باشد، در میدان بسیاری از نظریات و مفاهیم کنار گذاشته شده و یا قلب می‌شوند. ایشان این قبیل اقدامات تجاوزکارانه را متاثر از مسائل اقتصادی دیده و دامنه آن را در قالب رقابت‌های اقتصادی به سایر کشورها از جمله چین و کره و... نیز قابل سرایت دانست.

اما در ادامه پنل اول با موضوع «تجاوز و دفاع مشروع در چارچوب منشور سازمان ملل متحد» و با مدیریت دکتر سیدهادی محمودی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، و دبیری آقای مهدی منصوری، عضو کمیته جوانان انجمن، آغاز به کار کرد. دکتر محسن عبداللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، با موضوع «مرز میان حمله مسلحانه با تجاوز»، دکتر ستار عزیزی، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا، با موضوع «دفاع مشروع در برابر حملات مسلحانه بازیگران غیردولتی»، دکتر فریده محمدعلیپور، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، با موضوع «دفاع مشروع و انهدام هسته تجاوز» و دکتر شهرام زرنشان، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «توسعه حقوق بین‌الملل در مفهوم تجاوز از رهگذر جنگ‌های نوظهور سایبری» به ایراد سخن پرداختند.

عنوان پنل دوم روز دوم «تجاوز و مسئولیت بین‌المللی» بود که با مدیریت دکتر شهرام زرنشان، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و دبیری خانم فاطمه انصاری، عضو کمیته جوانان انجمن، اغاز شد. در این پنل، اقای سید علی موسوی، مدیر کل حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه، با موضوع «جرم انگاری جنایت تجاوز در حقوق داخلی دولت‌ها» و دکتر سیامک کریمی، مدرس دانشگاه، با موضوع «مسئولیت اشتقاقی حمایت از دولت متجاوز» سخنرانی نمودند.

در نهایت، همایش سالانه انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد «قطعنامه تعریف تجاوز؛ میراث پنجاه ساله و چشم‌اندار آینده»  با سخنرانی دکتر سواری و دکتر مصفا و پس از گرفتن عکس‌های یادگاری به پایان رسید.

دکتر سواری ضمن ارائه جمع‌بندی مفصل از سخنرانی‌های همایش، با تأکید بر اینکه مسئولیت اشتقاقی کمک به حاکمیت قانون در صحنه بین‌المللی است، اذعان داشت در بعضی مواقع تفسیر موسع می‌تواند حاکمیت قانون را سست کند.  ایشان در پرسش به این که با تمام موارد مطروحه پیرامون تجاوز، در مواجهه با آن چه کار باید کرد، افزود:«جامعه جهانی با شدت قابل توجهی در حال تحول است و اینکه این تحولات را با قواعد و قالب‌های قدیمی تطبیق دهیم امری دشوار است و منجر به ناامیدی می‌گردد. باید به ریشه توجه شود و آن ریشه چیزی جز آموزش نمی‌باشد. باید بشریت اموزش داده شود و مبارزه مثبت از طریق آگاهی افزایی در قالب نهادی مانند یونسکو انجام شود.»

دکتر مصفا نیز در کلام پایانی ضمن اشاره به مسائل پیرامونی برگزاری همایش، از دبیرهای علمی و اجرایی همایش، کادر علمی و اجرایی، سخنرانان، کمیته جوانان، عوامل خانه اندیشمندان و حاضران در همایش تقدیر و تشکر کردند.

جهت دسترسی به فایل های صوتی و عکس های بیشتر همایش به کانال تلگرام(t.me/unstudies) انجمن مراجعه نمایید.