گزارش نشست «مصون داشتن نسل‌های آینده از بلای جنگ: آرمانی مشروع در گرداب واقعیت»

به مناسبت سالروز تاسیس سازمان ملل متحد، انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی، در تاریخ پنجشنبه ۳ آبان ۱۴۰۳ نشستی گفتگومحور را با موضوع «مصون داشتن نسل‌های آینده از بلای جنگ: آرمانی مشروع در گرداب واقعیت»با حضور جمعی از اساتید و کارشناسان برجسته حقوق و روابط بین‌الملل با استقبال جمعی ازعلاقه‌مندان، دانشجویان و پژوهشگران برگزار نمود.

مدیریت این نشست را دکتر پوریا عسکری، دبیر کل انجمن و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، بر عهده داشتند. نشست پس از خیر مقدم دکتر نسرین مصفا، رئیس انجمن و استاد دانشگاه تهران، و سخنان ابتدایی ایشان به شرح ذیل آغاز شد:

«برگزاری جلسات در سالروز تاسیس سازمان ملل متحد و در راستای ترویج اصول و اهداف ملل متحد، رویه انجمن بوده است. امسال در شرایطی این برنامه را برگزار می‌کنیم که جامعه بین‌المللی از بلایای متعدد جنگ رنج می‌برد و هجمه‌ها در مورد کارایی سازمان ملل متحد بیشتر از همیشه است. نمونه‌ای از این مسائل برخوردهای رژیم اسرائیل با دبیر کل سازمان ملل متحد یا حملات و محدودیت‌های این رژیم علیه نیروهای حافظ صلح و آنروا است. با این همه، نباید صرفا به این ناکامی‌ها متکی بود و کل سوابق سازمان را از یاد برد. امروز سازمان دچار گرفتاری‌هایی است که نیاز به توجه دارد و نباید آن را در این دشواری‌ها تنها گذاشت. این سازمان یک تجربه هشتاد ساله بشری است با کارنامه همه جانبه  که دارد و نقش منحصر به فردی که در ایجاد و تدوین هنجارها و ایجاد بستری برای همکاری میان دولت‌ها داشته است. نشست امروز صرفا ارائه سخنرانی نیست و خواستیم جوانان هم دخیل باشند.

 بخصوص که تعامل با جوانان در دستور کار سازمان ملل متحد است. ما هم در انجمن این دغدغه را داشته‌ایم، کمیته جوانان داریم و همواره از جوانان استقبال می‌کنیم. گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، در پیامش برای سالروز ملل متحد به این مهم توجه دارد که سازمان ملل متحد نهادی است که توسط جهان و برای جهان و به عنوان یک پل ارتباطی برای علایق مشترک بشری ایجاد شده است.اما مهمترین نکته سخنان این است که ما باید امید داشته باشیم، اما امید بدون اقدام امکان‌پذیر نیست. این اقدام می‌بایست توسط سازمان و ارکان آن و کشورها در همکاری با هم صورت گیرد. لذا امیدوارم سازمانی که از بحران‌های بزرگی گذشته و در خدمت بشریت بوده، از این قبیل بحران‌ها نیز با همین رویکرد عبور کند. جلسه امروز نیز در همین راستاست و عنوانش مصون ماندن از جنگ در آینده است. چیزی که در مقدمه منشور ملل متحد نیز به آن تصریح شده اما واقعیت جهان امروز چیزی دیگری را نشان می‌دهد».

به این ترتیب با توجه به رویکرد گفتگو محور جلسه، تاکید دکتر عسکری بر بارش افکار و اهمیت انجمن برای حضور و فعالیت جوانان در این نشست، در قسمت نخست، حاضران ضمن معرفی خود، به طور آزاد به ابراز نظر و طرح مسئله و پرسش‌هایی پرداختند که اهم آن‌ها به این شرح است: آیا سازمان ملل متحد نیز مانند جامعه ملل رو به زوال می‌رود و دیگر به آن امیدی نیست؟ چرا حقوق بین‌الملل نمی‌تواند از بروز جنگ‌ها جلوگیری کند و در برابر جنگ‌های روسیه و اوکراین، حملات اسرائیل به غزه و لبنان، مسائل سودان و... کاری از پیش نبرده است؟ چگونه می‌توانیم آینده‌ای عاری از جنگ داشته باشیم و نقش جوانان در این زمینه چیست؟ آیا باید جنگ را به عنوان یک پدیده گریزناپذیر اجتماعی بپذیریم و دلخوش به برقراری صلح و امنیت بین‌المللی نباشیم؟

اساتید حاضر در این نشست عبارت بودند از دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر ابراهیم بیگ‌زاده، استاد دانشگاه شهید بهشتی، دکتر بهرام مستقیمی، استاد دانشگاه تهران، دکتر ستار عزیزی، استاد دانشگاه بوعلی سینا، دکتر فریده محمدعلی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، دکتر محسن عبداللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر شهرام زرنشان، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر سیامک کریمی، مدرس دانشگاه، و دکتر ستاره طاهرخانی، مدرس دانشگاه. همچنین دکتر اسماعیل بقایی هامانه، سخنگوی وزارت امور خارجه و دکتر سیدعلی موسوی، مدیر کل حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه نیز در این نشست حضور داشتند.

به این ترتیب در ادامه اساتید حاضر در جلسه یک به یک ایده‌ها و نظرات خود را به صورت گفت‌وگومحور پیرامون کلیت پرسش‌ها مطرح نمودند و هر یک تلاش داشتند تا ضمن تکمیل مسائل پیش‌گفته، از نگاه خود این موضوعات را مورد تحلیل قرار دهند. در ادامه به طور مختصر، شرحی از محوریت بیانات اساتید حاضر در جلسه بیان خواهد شد.

دکتر ضیایی بیگدلی: قیاس وضعیت و عملکرد سازمان ملل متحد و جامعه ملل قیاسی مع‌الفارق است. هنوز زمینه زوال سازمان ملل متحد فراهم نشده و برای ناامیدی از آن بسیار زود است. کارنامه قریب به هشتاد سال سازمان ملل متحد به مراتب نسبت به کارنامه جامعه ملل بهتر است و اگر در مجموع به آن نگریسته شود، بد نیست.

دکتر بیگ‌زاده: واقعیت آن است که سازمان ملل متحد در مسائل جدید، چندان کارآمد نیست. بسیاری از اسناد اخیر مانند،میثاق برای اینده  Pact of the future چندان محتوای جدیدی ندارند و در راستای اهداف منشور هستند. مسئله اساسی آن است که این موارد چگونه محقق شود. ساختار فعلی در واقع بین‌الدولی است و این وضع ماحصل عمل دولت‌هاست. من نمی‌خواهم بدبین باشم اما با تداوم این ساختار، نمی‌توان به تغییرات امیدوار بود.

دکتر مستقیمی: مسائل را باید از همه زوایا مورد ملاحظه قرار داد. حقوق بین‌الملل با سیاست در ارتباط است و سیاست وابسته به اقتصاد است. نمی‌توان مسائل حقوق بین‌الملل را بدون در نظر داشتن تاثیر و تاثر این مسائل مورد بررسی قرار داد. در بین همه سخنان، باید به این مهم نیز توجه داشت که چه عوامل  اقتصادی‌ای وجود دارد که بر مسائل حقوق بین‌الملل مانند منافع و در پی آن بروز جنگ‌ها موثر است.

دکتر بقایی: در طول تاریخ جنگ هیچ‌گاه تمدن‌ساز نبوده و واقعا بلاست. ما همیشه حتی در بدترین شرایط نیز به سازمان ملل متحد پرخاش نکرده‌ایم. به نظر در نتیجه برخی ناکارآمدی‌ها، در یک سال اخیر سازمان ملل متحد بسیار تضعیف شده است. ما باید ضمن تعدیل توقعمان از سازمان ملل متحد، این سازمان را به عنوان یک دستاورد بشری مورد حمایت قرار داده و سعی نماییم پیکر زخمی آن را ترمیم کنیم.

دکتر عزیزی: به نظر می‌رسد در مورد اختلافات مرزی مهم مانند جنگ روسیه و اکراین و یا مسائل اساسی چون هویت‌‌های ملی مانند مسئله فلسطین و اسرائیل است که اهداف سازمان یعنی برقراری صلح و امنیت بین‌المللی به حاشیه رفته است. مشکل آن‌جاست که سازمان موفق نشده است در جوامع دولت‌های عضو، هنجارهای مندرج در منشور را نهادینه کند تا آن‌ها دست از منافع حداکثری خود برداشته و به منافع مشترک بپردازند. در نتیجه، سازمان موفق نشده است جنگ را به عنوان ابزار حصول منافع تقبیح کند.

دکتر علی‌پور: تا زمانی که کشورها با مسائل برخورد گزینشی داشته باشند، راه به جایی نخواهیم برد. ما نیز به عنوان یک کشور عضو سازمان، باید توجه کنیم که مواضع ما در کلیت آن مورد توجه قرار می‌گیرد. لذا اصلاح مواضع حائز اهمیت است. این نکته نیز مهم است که از ابتدا نیز بنا نبوده که سازمان پیگیر حصول اهداف مندرج در منشور باشد. سازمان ملل متحد در واقع یک مرکز هماهنگی است و این دولت‌ها هستند که باید در این جهت اقدام کنند.

دکتر عبداللهی: اروپای پس از وستفالی دائما در تکاپوی توازن قدرت بود. همین منطق در منشور نیز تبلور یافته است.‌ لذا منطق منشور برابری، همکاری و در عین حال توجه به قدرت است. منطق قدرت بلاخره فرصتی هم برای قدرتمندان است که از جمله مشکلات فعلی است مانند دخالت ناتو در کوزوو. توجه داشته باشید که هر جا در برابرقانونیت  legality سخن ازمشروعیت  legitimacy به میان آید، باید شک کرد. حتی من نسبت به قانون اساسی‌گرایی(Constitutionalisme) در حقوق بین‌الملل نیز بدبین هستم و گسترش ناتو را در این زمینه تحلیل می‌کنم.

دکتر کریمی: برخی از مسائل که تحت عنوان منافع ملی مطرح است، در واقع و به معنای واقعی کلمه منافع ملی نیست و در نهایت این سوال مطرح است که در میانه تعارض منافع‌ها به کدام سو باید گروید؟ لذا مقصد حقوق بین‌الملل باید جدای از منافع دولت‌ها باشد. همچنین ما باید به نقش خودمان در مسائل اساسی چون قاعده منع توسل به زور آشنا باشیم تا بتوانیم در این نظم موجود وستفالیایی، به درستی اقدام کنیم.

دکتر موسوی: سال ۲۰۰۹ در انگلستان جلسه‌ای میان حقوقدانان مطرح برگزار شد و مباحثی مشابه آنچه امروز مورد بحث قرار گرفت، آن‌جا نیز مباحثه شد و بخصوص نقش دولت‌ها در این مصائب مورد توجه قرار گرفت. در حالی که دولت موافقان و مخالفان سرسختی داشت، در نهایت این نتیجه حاصل شد که هر تغییر و اصلاحی نباید به حیات دولت صدمه وارد کند. به دولت نه باید نگاه هابزی داشت و نگاهی که آن را مامور برقراری مدینه فاضله بداند. باید بدانیم که این سازمان‌ها همگی اعتباری هستند و اصالت ندارند و باید واقع‌گرایانه آن‌ها را به عنوان اهرم‌هایی برای هدایت دولت تصور نمود.

دکتر طاهرخانی: نگاه حقوقی گاها رمانتیک است و رو به سوی راستی و درستی دارد، در حالی که این یک واقعیت است که هر کس به اندازه‌ای که قدرت دارد، حق دارد. لذا اگر جایی از توسعه حقوق صحبت می‌شود، باید به توسعه اقتصادی و مواردی از این قبیل نیز توجه شود.

خانم قائم مقامی: روز ملل متحد را به رغم همه کاستی‌هایش تبریک عرض می‌کنم و فعالیت‌های انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد در این زمینه را ارج می‌نهم. انجمن طی سال‌های متمادی در زمینه فعالیت‌های سازمان و مسائل روز مرتبط با آن آگاهی‌بخشی نموده و جوانان را با خود همراه نموده است که این بسیار قابل تقدیر و تحسین است.

به عنوان جمع‌بندی، دکتر عسکری ضمن تشکر از ابراز نظرات مفید، به این موضوع اشاره داشتند که ممکن است در پی برخی نظرات، مجددا سوالاتی مطرح شود که لزوم تداوم چنین جلساتی را نشان می‌دهد. هدف از جلسات گفتگو محور همین بارش افکار است که به خوبی در نشست امروز حاصل شد و این جای تقدیر و تشکر دارد.

در انتها دکتر مصفا، ریاست انجمن، به عنوان اختتام نشست، ضمن تشکر از حضور اساتید گرانقدر و مشارکت دانشجویان و پژوهشگران در بحث، از برگزاری این نوع از جلسات گفتگو محور ابراز خرسندی نمودند و همچنین استقبال مخاطبان را نشانه‌ای مبنی بر لزوم تداوم این روش قلمداد نمودند. ایشان در بخشی از بیاناتشان اشاره داشتند که «دانش‌آموزانی در غزه هستند که در مدارس سازمان ملل متحد آموزش می‌بینند. آن‌ها حقوق بشر می‌آموزند اما در واقع نقض آنرا تجربه می کنند.». دکتر مصفا در انتها از زحمات استاد جمشید ممتاز در راستای مطالعات سازمان ملل متحد یاد نمودند و مقام ایشان را گرامی داشتند.