گزارش نشست تخصصی " گذشته، حال و آینده کودکان غزه "

روز یکشنبه بیست خرداد ماه ۱۴۰۳‌ در ایام روز جهانی کودکان قربانی خشونت، نشست مجازی با موضوع گذشته، حال و آینده کودکان غزه، توسط انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد برگزار گردید. در این نشست که مدیریت آن را دکتر حسن سواری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، بر عهده داشتند، به ترتیب دکتر حوریه حسینی اکبرنژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر بابک شمشیری، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز، و دکتر نسرین مصفا عضو هیئت علمی دانشگاه تهران سخنرانی کردند. دکتر حسن سواری به عنوان مدیر نشست پس از ارائه توضیحات مقدماتی پیرامون درگیری‌ها در غزه و وضعیت کودکان، از سخنرانان دعوت کردند که مباحث خود را بیان کنند. در ادامه گزارش مختصری از بیانات آنان ارائه خواهد شد.

دکتر حوریه حسینی اکبرنژاد سخنرانی را با عنوان رویکرد حمایتگرایانه حقوق بین‌الملل بشردوستانه نسبت به کودکان در دو جنبه نظری و عملی آغاز کردند. در راستای جنبه نظری و تبیین رویکرد حمایتگرایانه حقوق بین‌الملل بشردوستانه نسبت به کودکان، ایشان به اسناد و مقررات بین‌المللی در این حوزه از جمله کنوانسیون چهارم ژنو و پروتکل الحاقی مبنی بر حمایت خاص نسبت به کودکان، علاوه بر حمایت از غیرنظامیان پرداختند. سپس به تعریف کودک در نظام حقوق بین‌الملل بشردوستانه و کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو مبادرت نمودند و تعاریف متفاوت از سن کودکی را مورد اشاره قرار دادند؛ به طوری که در مواردی کودک به عنوان فرد زیر ۱۵ سال تعریف می‌شود یا در مواد دیگر کودک به فرد زیر ۱۸ سال اطلاق می‌شود.

درباره جنبه‌های عملی موضوع که تمرکز بر نقض‌های ارتکاب‌یافته توسط اسرائیل علیه کودکان در غزه بود، ایشان موضوع را به دو بخش قبل و بعد از عملیات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که مبتنی بر گزارشات نهادهای بین‌المللی حقوق بشری است، تقسیم نمودند. نقض‌های قبل از عملیات ۷ اکتبر عبارت‌اند از حبس جمعی مردم فلسطین به عنوان یک مجازات دسته جمعی، نقض حق عبور و مرور، ارتکاب شکنجه علیه کودکان، سلب حق حیات و نقض کرامت انسانی و احترام به تمامیت جسمانی، نقض حق سلامت و دسترسی به خدمات درمانی و عدم برخورداری از حداقل استانداردهای زندگی. نقض‌های بعد از عملیات ۷ اکتبر شامل نقض‌های فاحش، شدید و گسترده حقوق بشردوستانه بوده و هشدارهای گزارشگران حاکی از خطر جدی ژنوسید در غزه است.

دکتر بابک شمشیری با عنوان فاجعه غزه و پیامدهای روانشناختی بر کودکان فلسطینی طرح بحث نمودند. در جنگ‌ها اصل بر این است که زنان و گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان از محیط جنگ دور نگاه داشته شوند؛ زیرا پیامدهای جبران‌ناپذیر برای ادوار بعدی خواهد داشت و عوارض روانشناختی متعددی را تجربه خواهند کرد. جنگ عمدتا از نظر روانشناسی ترومای بزرگ شناسایی می‌شود که منجر به حملات عصبی خواهد شد. همچنین پدیده جنگ کودکان را درگیر اختلالات عدیده ای همچون اختلالات اضطرابی، فوبیا و افسردگی خواهد کرد. اما مهم‌ترین و گسترده‌ترین اثرات جنگ، می‌تواند بازتولید خشونت و همچنین خشونت‌ورزی در آینده باشد. در همین راستا،  بر اساس مطالعات انجام شده در جوامع اروپایی درباره مهاجرانی که به سبب جنگ داخلی مجبور به مهاجرت شده اند، در تحقیقات نشان داده شده است که آمار ارتکاب جرائم در این افراد نسبت به سایرین بیشتر است. از منظر دیگر جنگ می‌تواند باعث بازتولید رادیکالیسم در دنیا شود؛ به طوری که خطر قطبی شدن دنیا و عواقب ناخوشایندی را در پی خواهد داشت. در پایان سخنران محترم پیشنهاد نمودند که برای حل این معضل، دولت‌های اروپایی باید هزینه‌های آموزشی و بهداشتی کودکان غزه را در قالب جبران مصائب جنگ، تقبل کنند.

دکتر نسرین مصفا با عنوان ناکارآمدی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی در حمایت موثر از کودکان با تاکید بر غزه ایراد سخن نمودند. براساس ترجمه اثر یکی از محققان، فلسطین از منظر تاریخی و جغرافیایی بسیار سرزمین زیبایی در ادوار گذشته بوده و در حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد محاصره غزه توسط اسکندر مقدونی رخ داده است. اما از نظر نویسندگان آنچه که امروز غزه را بدین وضعیت بدل کرده، مربوط می‌شود به سال‌های اوایل قرن ۲۰ و تصمیمات بعدی که توسط جامعه ملل اتخاذ و سیستم قیومیت را ایجاد کرد. ملل متحد که امروزه شاهد آن هستیم، محصول حوادث مصیبت‌بار سال ۱۹۴۸-۱۹۴۹ و همچنین تصمیم اشتباه در شناسایی اسرائیل است. از آن دوران کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اعلام می کند که روزانه ۱۰ کودک ناشی از سرما و گرسنگی از بین می‌روند. لذا همواره عدم حمایت و ناکارآمدی نهادهای بین‌المللی قابل انتقاد است.

دکتر مصفا چنین بیان داشتند که اگر بخواهیم در روابط بین الملل به نظریات رئالیستی اتکا کنیم، آنها جایگاهی برای سازمان های بین المللی مد نظر ندارند و سازمان ها را در ادامه اعمال نفوذ قدرت ها می دانند. اگر بخواهیم به نظریات لیبرالیستی مانند نهادگرایان معتقد به همکاری ارجاع دهیم، آنها البته به سازمان ها وقعی نهاده اند. چنان که سازمان های مختلف در این راستا فعالیت هایی داشته اند اما واقعیت این است که هیچ یک نتوانسته اند آن حمایتی که مورد نیاز است را ارائه نمایند و هر یک چالش ها و ضعف هایی داشته اند و بعضا منفعل بوده اند. البته رویکردهای سازه گرایانه نیز قابل توجه هستند که میبینیم سازمان ملل متحد قطعنامه های متعددی دراین باره داشته است. اما از منظر رویکرد سازه‌گرایانه(constructivism) در روابط بین‌الملل، علی‌رغم تمام ناکارآمدی‌ها، یک درک بین‌الذهانی در جهت حمایت از کودکان در جامعه بین‌المللی صورت گرفته است. در ادامه سیاست‌های شرمنده‌سازی و اعلام اسرائیل به عنوان ناقض حقوق کودکان توسط دبیر کل سازمان ملل متحد می‌تواند حائز اهمیت باشد. از نظر ایشان چنین فرایندهایی که توسط سازمان‌های بین‌المللی انجام گرفته، در طولانی‌مدت تاثیرگذار خواهند بود اما نباید فراموش کرد تا کنون هیچ یک از اقدامات در عرصه بین‌المللی بازدارندگی لازم را نداشته‌اند.

این نشست که همزمان با وقوع فجایع انسانی و نقض فاحش حقوق کودکان در غزه برگزار گردید، با استقبال بسیار خوب مخاطبان همراه بود و پس از خاتمه فرمایشات سخنرانان محترم، پرسش و پاسخ‌ها میان شرکت‌کنندگان و سخنرانان موجب شد تا نشست، بیش از دو ساعت به طول انجامد و طیف وسیعی از مطالب حقوقی بین‌المللی، روابط بین‌الملل و روان‌شناسی مطرح شد.

تهیه و تنظیم: رضوانه سپاسی