گزارش هفتمین نشست خوانش اسناد بین المللی با عنوان« بررسى پیش نویس کنوانسیون حقوق بشر و تجارت فراملى ٢٠١٨»
تهیه و تنظیم:نفیسه اسدپور
هفتمین نشست از مجموعه نشستهاى خوانش اسناد بین المللى کارگروه خوانش اسناد بین المللى کمیته جوانان انجمن ایرانى مطالعات سازمان ملل متحد با موضوع "بررسى پیش نویس کنوانسیون حقوق بشر و تجارت فراملى ٢٠١٨ " ؛ در تاریخ ٢٠ آبان ماه ١٣٩٧شمسى در خانه اندیشمندان علوم انسانى برگزار گردید.در این نشست آقاى دکتر پوریا عسکرى عضو هیات علمى دانشگاه علامه طباطبایى به عنوان استاد ناظر بر جلسه و خانم نفیسه اسدپور و آقاى امین معتمدى کارشناسان ارشد حقوق بشر دانشگاه علامه طباطبایى به عنوان ارائه دهندگان سند؛ حضور بهم رساندند. در ابتداى نشست، خانم مُنا کربلایى امینى به عنوان دبیر جلسه، پس از شرح مختصری از روند برگزاری نشست و بیان جدول زمانى جلسه و تشکر از استاد گرامى و دانشجویان ارائه دهنده، از حمایتهاى هیأت مدیره انجمن ایرانی مطالعات ملل متحد سپاسگزارى نمودند و سپس از ارائه دهندگان تقاضا نمودند تا در مدت زمان تعیین شده به شرح سند بپردازند.
هرکدام از ارائه دهندگان در دو بخش صحبتهای خود را ایراد نمودند و بر این اساس نفیسه اسدپور در بخش اول به ارایه تاریخچه ای از مباحث شکل گرفته در حوزه تجارت و حقوق بشر پرداخت. ایشان با ارائه دو قضیه حقوقی در خصوص شرکت نایکی و گروه دانزر بیان نمود که نقض حقوق بشر توسط شرکتهای فراملی ممکن است در ابعاد مختلف و در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه رخ دهد. سپس با اشاره به تاریخچه شکل گیری مسئولیت اجتماعی شرکتها، بیان نمود که روشهای مختلفی برای نظام مند کردن رفتار شرکتها در پیش گرفته شده که مسئولیت اجتماعی یکی از آنهاست. طبق این نظریه شرکتها در مجموعه فعالیتهای خود ملاحظات حقوق بشری و زیست محیطی را باید در نظر داشته باشند. سپس به فعالیتهای صورت گرفته در سازمان ملل اشاره نمود که با آغاز هزاره سوم میلادی حوزه تجارت بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. ابتکار عمل پیمان جهانی Global compact در سال ۲۰۰۰ که توسط مرحوم کوفی عنان مطرح شد و همچنین منشور رفتاری سازمان ملل برای شرکتهای فراملی و سایر بنگاههای تجاری در سال ۲۰۰۳ از این دست بوده اند. همچنین از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ نماینده ویژه دبیر کل برای حقوق بشر و شرکتهای فراملی، پروفسور روگی اصول راهنمایی ارائه دادند که بر مبنای سه اصل محوری بنا شده بود: تعهد دولتها به رعایت حقوق بشر، تعهد شرکتها به احترام به حقوق بشر و نظام جبران خسارت موثر برای قربانیان نقض حقوق بشر.
سپس آقای امین معتمدی به تشریح این اصول راهنما پرداختند. ایشان به تاثیر مثبت و منفی شرکت های فراملی بر حقوق بشر پرداخت و در خصوص اصول راهنمای ملل متحد در مورد تجارت و حقوق بشر نکاتی را مطرح نمود. همچنین به شرح سه اصل اساسی اصول راهنما پرداختند و ضمن روشن ساختن تمایز آنها، محور دوم یعنی تعهد شرکتها به احترام به حقوق بشر را مورد تأکید قرار دادند. چرا که محوریت جلسه نیز به تعهد شرکتها استوار بود. نکته مهم این بود که بر اساس آنچه آقای روگی مطرح نموده اند اصول راهنما در جهت تدوین و توسعه حقوق بین الملل گامی برنداشته و تعهد جدیدی را مورد شناسایی قرار نمیدهد.
پس از آن در بخش دوم ارائه ها؛ خانم اسدپور بیان داشتند که اصول راهنما آخرین گام ملل متحد برای به رسمیت شناختن تعهدات حقوق بشری شرکتها نبود و این مباحث ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۱۴ گروه کاری میان دولتی مسئول شناسایی و پیگیری ساز و کار الزام آور حقوقی برای شرکتها شده است. این گروه کاری تا کنون ۴ اجلاسیه در چهار سال پیاپی برگزار کرده که در اجلاس اخیر در سال ۲۰۱۸ سند پیش نویسی از سوی اکوادور معرفی شده است. این سند مشتمل بر ۱۵ ماده و یک پروتکل الحاقی بوده است. سپس ایشان به تشریح مواد مندرج در این سند پرداخته و تأکید خود را بر بند ۲ ماده ۴، و مواد۵- ۸-۹-۱۰ قرار داد.ایشان برای معرفی اجمالی سند، به گزارش سال ۲۰۱۶ آقای آلفردو زایاس مخبر ویژه نظم منصفانه و دموکراتیک بین المللی اشاره نموده و بیان کرد که این گزارش حاوی نکته هایی برای فهم بهتر سند پیشنویس و ارزیابی آن است.
طبق این سند تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که فعالیت تجاری فراملی انجام می دهند باید متعهد به اصول مندرج در این کنوانسیون باشند. همچنین این سند مسئولیت کیفری و مدنی برای شرکتها شناسایی نموده است که در تشریح این مسئولیت گزارش خانم زِرک در خصوص نظام جبران خسارت موثر در سال ۲۰۱۴ مورد اشاره قرار گرفت.همچنین طبق ماده ۸ حقوق قربانیان از جمله حق دسترسی به اطلاعات شرکتها مورد اشاره قرار گرفته و در نهایت ماده ۱۰ کنوانسیون در خصوص نظام پیش گیری یا اصل مراقبت مقتضی معرفی شد. طبق این اصل شرکتها باید تاثیرات فعالیتهای خود را در نشام حقوق بشر ارزیابی نموده و بر اساس آن فعالیتهای خود را تنظیم نمایند
همچنین طبق پروتکل الحاقی به این سند، قربانیان حق رجوع به کمیته مبتنی بر این معاهده را دارا بوده و این حق مانع از پیگیری قضایی ایشان برای جبران خسارت نمیباشد.
در ادامه آقای معتمدی در بخش دوم سخنان خود، با عنایت به ستون سوم از اصول راهنمای ملل متحد و بحث جبران خسارت در پیش نویس شماره صفر به مبحثی پرداختند که اخیراً مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. با عنایت به اینکه نظام حقوق داخلی و دادگاههای آن با عنایت به مشکلات شناسایی صلاحیت لزوماً نمیتواند پاسخگوی قربانیان باشد، نظام داوری ممکن است این خلاء را جبران نماید.
داوری خاص حقوق بشر در تجارت تحت عنوان BHR arbitration شناخته میشود که در این خصوص تا کنون سند حقوقی الزام آوری مورد تدوین قرار نگرفته است. اما با این حال کارگروههایی برای پیگیری این امر شکل گرفته اند. این کارگروهها در سه سطح کاری، مدیریتی و تدوین پیش نویس کار خود را شروع نموده اند و انتظار میرود پیش نویسی در ماههای آینده از این تیم منتشر گردد. ایشان در ادامه با برشمردن ویژگی های خاص از قبیل وجود داوران متخصص در حوزه حقوق بشر در تجارت، رویه انعطاف پذیر،کمک مالی از طریق صندوق بیان نمودند که این نهاد می تواند نظام موثرتری از جبران خسارت را فراهم نماید. همچنین در ادامه توضیحی در مورد قربانیان victims و طرفین داوری دادند و بحث قانون حاکم که در این خصوص ماده ۷ سند پیشنویس می تواند مطمح نظر قرار گیرد. همچنین در ادامه به چالشهای موضوع مطروحه از جمله اجرای آرای این مرجع داوری مقر داوری و حفاظت از اسناد و شاهدان و تعارض بین محرمانگی در داوری و شفافیت در آرای حقوق بشر، تشتت آرا و عدم وجود رویه پایدار در داوری پرداختند.
در بخش بعد که براى مشارکت شرکت کنندگان در نظر گرفته شده بود؛ ظرف مدت زمان مقرر ایشان نیز به بیان دیدگاهها، نظرات و پرسش هاى خود پرداختند که با راهنمایی ها و ذکر نکات شاذ و مفید توسط اقای دکتر پوریا عسکرى در پاسخ به سؤالات شرکت کنندگان جلسه ادامه یافت و پس از ان، ایشان با مرور سند و بیان مطالبى در خصوص حقوق بشر و تجارت فراملى به سخنان خود پایان دادند.در انتهاى این نشست، دبیر جلسه با قدردانى از حضور خانم دکتر نسرین مصفا در نشست و هدایتها و حمایتهاى ایشان از دانشجویان؛ از استاد مدعو و دانشجویان ارائه دهنده و مشارکت و همراهی حاضرین تشکر نموده و در پایان با تقدیم گواهى حضور به شرکت کنندگان، جلسه به پایان رسید.
فایل صوتی این نشست جهت استفاده علاقه مندان در کانال های تلگرامى انجمن ایرانى مطالعات سازمان ملل متحد و کانال کمیته دانشجویى این انجمن ، به اشتراک گذاشته شده است.