گزارش همایش ملی «بررسی و آسیب شناسی بمباران شیمیایی سردشت پس از گذشت سی سال، با رویکرد حقوقی، سیاسی-بین المللی و روانشناسی-جامعه شناسی»

گزارش همایش ملی «بررسی و آسیب شناسی بمباران شیمیایی سردشت پس از گذشت سی سال، با رویکرد حقوقی، سیاسی-بین المللی و روانشناسی-جامعه شناسی» به مناسبت سالروز بمباران شیمیایی سردشت

تهیه وتنظیم: شب بو خضری ( دبیر علمی همایش )

سی سال گذشت، سی سال از شروع دردی عظیم که به یکباره و به ناحق بر مردم مظلوم سردشت تحمیل گردید گذشت ولی این درد نه تنها التیام نیافت بلکه به رنجی بسی بزرگتر تبدیل گشت. سی سال گذشت و هنوز چشمان ما شاهد عینی فریاد هراران تاول بر جسم و روح این مردم هستند؛ تاول هایی که روز به روز داغ تر و داغ تر می شوند. سی سال گذشت و ما هنوز چشم انتظار عدالتی هستیم که اگر بود مسلماً سردشت هنوز در قالب تعریف قربانی باقی نمی ماند و به شهر عدالت تبدیل می گشت.

همایش علمی "بررسی و آسیب شناسی بمباران شیمیایی سردشت با رویکرد حقوقی، سیاسی-بین المللی و روانشناسی- جامعه شناسی" با هدف تحلیل مسایل و مشکلات سردشت و مصدومین بازمانده از جنایت شنیع بمباران شیمیایی توسط رژیم بعث عراق و همکاران خارجی آن، در هشتم تیر ماه ۱۳۹۶در سالن آمفی تئاتر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سردشت با حضور اساتید و متخصصان حوزه های  بلکه بتوان راهکارهایی در جبران خسارات مادی و معنوی این مصدومین ارایه و آن ها را به منصه عمل رساند. این همایش که ایده اولیه آن از جانب پروفسور محمدعلی اردبیلی هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی ارایه و با تولی انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت برگزار گردید، سه پنل تخصصی حقوقی (مدنی و بین المللی کیفری)، سیاسی- بین المللی و روانشناسی-جامعه شناسی را در خود گنجانده بود. پس از گذشت سی سال این اولین بار بود که این فاجعه از تمام زوایای علمی به صورت کاملاً تخصصی مسایل تمام حوزه های مربوطه را مورد تحلیل و آسیب شناسی قرار دهد و راهکارهای ممکن جهت احقاق حقوق مصدومین شیمیایی را ارایه نماید.

یکی از اهداف این همایش معرفی سردشت و فاجعه بمباران شیمیایی آن به تمام جهانیان است. متأسفانه پس از سی سال هنوز بسیاری از ایرانیان سردشت را آن طور که باید نشناخته و با آسیب هایی که پس از وقوع فاجعه بر مردم آن تحمیل شده آشنایی ندارند و شناساندن این مهم به مردم سایر نواحی و نقاط کشور در راستای التیام درد و رنج های قربانیان و انجام اقداماتی در خصوص بهتر نمودن وضعیت جسمی و روانی مصدومین شیمیایی، امری ضروری به نظر می رسد. هم چنین، هرچند که این جنایت در سطح بین المللی شناخته شده، ولی جهت مطالبه حقوق مادی و جبران خسارت های مادی وارده بر مصدومین شیمیایی سردشت نیاز به ورود مسأله در سطح بین المللی به طور گسترده تر و مداوم تری داشته و نباید از انجام این اقدامات غفلت نمود. برگزاری این همایش که تا پیش از آن در سردشت اتفاق نیفتاده بود نقطه شروعی برای راه پیدا کردن به این مسایل بود. ما در این زمینه نیاز مبرم به گشایش بحث های علمی و آسیب شناسی فاجعه از زوایای مختلف علمی داشته و تا زمانی که مباحث مربوط به جنایت مذکور به چالش کشیده نشوند بعید بتوان راه چاره ای برای حل مشکلات مربوطه پیدا نمود، همان امری که در این سی سال از آن غفلت نموده و هم خود مردم و هم دولت و مسؤولین در این خصوص بی اعتنا بوده و تاکنون واکنشی که منجر به احقاق حقوق مصدومین و کاهش دردها و آلام آن ها شود، از سوی هیچ نهاد دولتی یا غیردولتی و بین المللی صورت نپذیرفته است. پرواضح است که دولت مطابق قوانین و مقررات مختلف مکلف به انجام اقداماتی در این زمینه می باشد ولی فارغ از آن وظیفه انسانی ما شهروندان هم حکم می کند که بدون توجه به داشتن مسؤولیت شخص حقیقی یا حقوقی در این موضوع خود نیز اقداماتی در راستای مطالبه این حقوق انجام دهیم؛ کما اینکه تا زمانی که مردم خود حقوقشان را مطالبه ننمایند بدیهی است که هیچ نهادی حتی نهادهای دولتی با داشتن وظیفه قانونی هم در این رابطه اقدامی انجام نخواهند داد. برگزاری همایش های علمی با دستاوردهای عملی می تواند روشی مناسب و آغاز پیمودن مسیری باشد که از آن سخن به میان آوردیم.

از ویژگی های دیگر این همایش تجمیع سخنرانان و صاحب نظران امر از سایر نقاط ایران مانند تهران، سنندج، کرمانشاه، بوکان، کرج و .. بود که این امر همان هدف اصلی همایش که طرح موضوع بمباران شیمیایی سردشت در سطحی گسترده تر از استانی است، را تحقق می بخشد. ورود متخصصان علاقه مند به این حوزه از سایر نقاط ایران موجب شده تا افراد مختلف و صاحب نظر با ارایه ایده ها و راهکارهای متفاوت و مختلف خود در ترمیم وضعیت نابسامان حقوقی، سیاسی، جسمی و روحی مصدومین شیمیایی پس از گذشت سی سال اقداماتی جدید انجام که منجر به نتیجه ای مفید و کاربردی شود. واضح و مبرهن است که در طی این سی سال مردم سردشت تنها در نقش قربانی بازی کرده و تنها انتظارشان از مردم ترحم و همدردی از جانب آنان بوده است؛ این در حالی است که برگزاری این گونه همایش های علمی با دستاوردهای عملی و کاربردی مفید می تواند نقش بسزایی در ساخت یک چارچوب مطالبه گری برای قربانیان ایجاد و چگونگی مطالبه این حقوق را در یک قالب منظم علمی ارایه دهد.

در ابتدای همایش رئیس همایش آقای رحیم کریمی واحد گزارشی از چگونگی برگزاری همایش را ارایه و سپس وکیل قربانیان بمباران شیمیایی حلبچه ابوبکر محمد صدیق، مطالبی مفید و پربار در باب دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت ارایه نمودند. ایشان به این امر اشاره نمودند که هنوز هم راه برای مطالبه حقوق قربانیان شیمیایی وجود داشته و قبل از اینکه زمان بیشتری را از دست بدهیم باید شروع به اقدام نماییم. پس از آن ریاست محترم کانون وکلای استان کردستان مباحثی را به مناسبت سی امین سالروز این فاجعه در تحلیل بمباران هدفمند و برنامه ریزی شده شهرهای کوردنشین غرب کشور توسط رژیم بعثی عراق، یادآوری بمباران شیمیایی مریوان و بمباران ۲۸ دی ماه ۱۳۶۵ سنندج، نقد عملکرد صدا و سیما و نظام آموزشی و فرهنگی کشور مبنی بر عدم انعکاس و گرامیداشت مطلوب شهدای کردستان و بمباران شیمیایی سردشت ارایه نمودند. همچنین ایشان با اعلام پیام کانون وکلای کردستان مبنی بر گرامیداشت و ادای احترام به جایگاه رفیع شهدای مظلوم سردشت و حمایت و همدردی با مصدومین این فاجعه ضدبشری، حمایت حقوقی خود را از مصدومین شیمیایی در مراجع داخلی و مراجع و دادگاه های بین المللی و نیز آمادگی کانون جهت همکاری با انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت اعلام نمودند. عضو هیأت مدیره و بازرس کانون وکلای استان آذربایجان غربی زانیار مینایی در خصوص اهمیت کانون های وکلا در اجرای عدالت و ترمیم آن از لحاظ داخلی و بین المللی اشاره نمودند؛ هرچند که به دلیل عدم ارتباط صنفی این نهاد مدنی دیرپا تاکنون نقشی در اجرای عدالت کیفری بین المللی نداشته اند. ایشان نیز تفاهم نامه ای در شش بند امضاء و تقدیم انجمن دفاع از مصدومین شیمیایی سردشت نموده و بدین وسیله آمادگی خود را جهت همکاری در حمایت از حقوق مصدومین شیمیایی اعلام نمودند.

پنل اول که پنل حقوقی بود با دبیری عثمان مزین وکیل پایه یک دادگستری و سخنرانی اساتید مسلم حقوق جزا و حقوق بین الملل و حقوق بین المللی کیفری آغاز گردید. پروفسور محمدعلی اردبیلی استاد مسلم حقوق جزا و جرم شناسی و حقوق بین المللی کیفری از جنبه حقوق بین المللی کیفری به بحث ورود پیدا کرده و جنایت مورد بحث را به عنوان جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی مورد تحلیل و بررسی قرار دادند. هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی هم چنین از بی توجهی دولت در امر رسیدگی به وضعیت قربانیان بحث نمودند.  هم چنین با اشاره به اینکه هنوز هم فرصت جهت مطالبه حقوق مصدومین در محاکم بین المللی وجود داشته، صلاحیت رسیدگی به جنایت بمباران شیمیایی سردشت به عنوان جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت را مورد تأکید قرار دادند. دکتر ستار عزیزی استاد توانمند حوزه حقوق بین الملل و عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان، چگونگی جبران خسارات بمباران شیمیایی را از منظر حقوق بین الملل مورد بحث و بررسی موشکافانه قرار دادند. ایشان با اشاره به ماده ۳۲ کنوانسیون چهارم لاهه ۱۹۰۷، تعهد به جبران خسارت قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه را بررسی و سپس به بحث از تعیین دولت یا دولت های مسؤول ارتکاب عمل متخلفانه پرداختند. هم چنین، تبیین مجاری اجرای مسؤولیت دولت یا دولت های مسؤول ارتکاب عمل متخلفانه، با بیان مجاری قضایی و مجاری دیپلماتیک اجرای مسؤولیت از دیگر مباحث این استاد حقوق بین الملل بود. دکتر احمد احمدی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، نیز مسؤولیت دولت در پرداخت حقوق قربانیان بمباران شیمیایی سردشت را از منظر قانونی مورد تحلیل قرار دادند.

پنل دوم با عنوان پنل سیاسی-بین المللی به دبیری اردشیر پشنگ، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه و سخنرانی ایشان و دکتر مصطفی رشیدی، دکتری ژئوپلتیک، دکتر رحمت حاجی مینه دکتری روابط بین الملل و دکتر سحر صنیعی دکتری علوم سیاسی با ارایه گفتارهایی در این باب مسایل و مشکلات سیاسی- بین المللی مرتبط با این فاجعه را مورد تحلیل و آسیب شناسی قرار دادند. دکتر رشیدی اولین بحث پنل را با موضوع جنگ، حس مکان و توسعه نیافتگی در غرب کشور با تأکید بر شهرستان سردشت و دلایلی که باعث این توسعه نیافتگی شده و نیز راهکارهای خاتمه دادن به آن و پیشگیری از پیشروی این توسعه نیافتگی، شروع نمودند و دکتر رحمت حاجی مینه با واکاوی ابعاد سیاسی بمباران شیمیایی سردشت از منظر سطوح پنج گانه تحلیل پاتریک مورگان، آن را ادامه دادند. دکتر سحر صنیعی دیگر سخنران این پنل به کارنامه دولت در خصوص این فاجعه اشاره و وظایفی که دولت در این زمینه انجام داده و به ثمر نشسته و نیز اقداماتی را که بایستی انجام می داده و امتناع نموده را مورد بررسی قرار دادند. هم چنین مواضع و تأثیر احزاب مختلف داخلی را در قبال بمباران شیمیایی سردشت مورد اشاره قرار دادند. در انتهای پنل اردشیر پشنگ با اظهار بیاناتی چرایی ناتوانی سازمان ملل و جامعه بین المللی در جلوگیری از وقوع بمباران شیمیایی سردشت را به میز نقد کشاندند. به گفته ایشان عدم توان دیپلماتیک و روابط بین الملل ایران در دهه ۱۹۸۰ میلادی با جهان در وضعیت قهر و انکار ناشی از انقلاب اسلامی و نابودی سفارت آمریکا و ... نمی بود، بدون شک وقوع چنین جنایتی از جانب صدام بر سردشت غیرممکن می بود. ضعف سازمان های بین المللی و عدم نهادینه شدن اهدافی که در منشورشان در ابعاد و حوزه های مختلف بر آن تأکید داشته، عدم داشتن ضمانت اجرا برای عملیاتی شدن هدف بزرگ سازمان ملل که حفظ صلح و جلوگیری از جنگ می باشد، عدم مسؤولیت پذیری قدرت های بزرگ و دارای نقش هژمونیک در سطوح جهانی و حتی در سطح منطقه ای و سیکل معیوب حقوقی در خود سازمان ملل متحد از عداد دلایل ناتوانی سازمان ملل از پیشگیری از بمباران شیمیایی سردشت بوده است.

در ادامه دبیر علمی همایش شب بو خضری با اشاره به اساسنامه رم و مواد ۶، ۷ و ۸ آن تأکید بر شناساندن این جنایت به عنوان جنایت نسل کشی، در کنار جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی نمودند. فاجعه بمباران شیمیایی سردشت با وجود تمام مصادیق جنایت جنگی و علیه علیه بشریت، خصلت های بارز نسل کشی را در نیز خود نهان داشته که از دید حقوقدانان و عدالتخواهان عرصه حقوق بین المللی کیفری پنهان نمی باشد. همچنین ایشان ضعف جامعه جهانی و به ویژه کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد در این رویداد در گذشته و نیز ادامه این ضعف در قرن بیست و یکم را که باعث تکرار این جنایت چند بار و توسط گروه های تروریستی و دولت ها شده، مورد توجه قرار دادند.

پنل سوم، پنل روانشناسی-جامعه شناختی با دبیری سید رحمان حسینی و سخنرانی اساتید توانمند حوزه های مذکور، اساتید توانمند دکتر ابوالقاسم عیسی مراد دکترای روانشناسی بالینی، دکتر هادی نقدی دکترای مشاوره و دکتر مسعود بیننده دکترای جامعه شناسی به فعالیت خود ادامه داد. دکتر عیسی مراد بحث خود را با بررسی آسیب های روانی-اجتماعی قربانیان عوارض شیمیایی در گذشته، حال و آینده از منظر روان شناسی با رویکرد حمایتی آغاز نمودند و در ادامه به اهمیت آسیب شناسی وضعیت قربانیان، وضعیت اختلالات موجود مانند اختلالات اضطرابی، خلقی، استرس اولیه و ثانویه پرداختند. ایشان هم چنین مدل های حمایتی موجود و اقدامات حمایتی مانند مشاوره و روان درمانی و آموزش ها و تقویت مهارت های پیشگیرانه را در خلال بحث خود ارایه نمودند. دکتر نقدی با بررسی آثار حمله شیمیایی در سه سطح مستقیم، غیرمستقیم و نسل گذر ضربه های روانی جمعی که یک انسان کورد به طور خاص دریافت می دارد را مورد آسیب شناسی قرار داد. ایشان روی این مهم تمرکز نموده که نگاه به سردشت و قربانیان شیمیایی در طی سی سال گذشته نگاهی عاطفی و مبتنی بر همدردی بوده است و همین دلیل اصلی دست نیافتن به حقوق حقه قربانیان در این وادی می باشد. این در حالی است که اگر نگاه به موضوع نگاهی حق مدار و مطالبه گرایانه می بود، که لااقل من بعد باید چنین باشد، ما یک شخصیت و منشگر صاحب حق را تشکیل می دادیم و بدین ترتیب احقاق حقوق نیز ساده تر صورت می پذیرفت. نکته مهم دیگری که ایشان به آن اشاره نمودند موضوع شهر صلح نامیدن سردشت بود. به گفته ایشان نامیدن «شهر صلح» بر سردشت مناسب سردشت نبوده، چه اینکه صلح را باید در مورد شخص یا دولتی به کار برد که توانایی جنگ کردن را داشته و با وجود این توانایی از آن پرهیز و راه صلح در پیش می گیرد؛ در حالی که سردشت توانایی جنگ نداشته و انتخاب نام «شهرصلح» از روی ناگزیری می باشد. دکتر مسعود بیننده با بررسی مکانیزم های دیگر سازی و دیگر ستیزی و نقش فعال آن در خلق فاجعه پرداختند. ایشان اشاره فرمودند: دستگاه دولت مطلقه و آپاراتوس های وابسته بدان در بستر یک پیمان منطقه ای به نام سایکس پیکو که متکی به منطقی کونولیالیستی بوده است تمامی رویدادهای فاجعه بار یک قرن اخیر را به وجود آورده است. فاجعه سردشت اگرچه در جریان جنگ بین دو کشور ایران و عراق روی می دهد اما در بستر همان شرایطی به وقوع می پیوندد که سیاست های جهانی و منطقه ای کونولیالیزم و هم چنین منطق دولت های مطلقه آن را تولید و بازتولید نموده اند. فاجعه سردشت تدام همان نسل کشی انفال و حلبچه در مکان و موقعیتی دیگر بوده و تمامی فاکتورهای فاجعه به مثابه نسل کشی را دارا می باشد.

در ادامه برنامه تعدادی از فعالان مدنی هنرمند از شهرستان مهاباد چندین تابلوی نقاشی را با موضوع بمباران شیمیایی به انجمن دفاع از حقوق مصدومین شیمیایی سردشت هدیه نمودند. همچنین گروه موسیقی «مهرنوا» متشکل از نوجوانان هنرمند چند قطعه آنگ زیبا به زبان های کوردی و ژاپنی و انگلیسی تقدیم مهمانان حاضر و قربانیان این فاجعه نمودند.

یک فعال مدنی کورد اهل بوکان به نام فرهاد لطفی مسافت بوکان تا سردشت را به نشانه اعتراض به عدم توجه به حقوق قربانیان بمباران شیمیایی سردشت پیموده و در این همایش پیام عدالت خود را برای حاضرین قرائت نمود.

مراسم با تقدیر و سپاس و اهدای تندیس ویژه همایش به سخنرانان مدعو و دست اندرکاران همایش به پایان رسید.

شایان ذکر است که مخاطبان زیادی از سراسر ایران و به ویژه استان های کردستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی و تهران همایش مزبور را مورد استقبال گرم و صمیمانه خود قرار دادند. هم چنین خبرگزاری های معتبر و زیادی از سراسر ایران و خارج از ایران در این همایش حضور داشتند.