گزارش وبینار نشست تخصصی به مناسبت نخستین مجمع جامعه ملل ( نوامبر۱۹۲۰)

گزارش وبینار نشست تخصصی به مناسبت نخستین مجمع جامعه ملل ( نوامبر۱۹۲۰)

تهیه و تنظیم: ناهید فرجی، دبیر کارگروه علمی کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد

انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد به مناسبت ایام صدمین سال تشکیل نخستین مجمع جامعه ملل (نوامبر ۱۹۲۰) وبیناری تخصصی را برای تحلیل دیدگاه‌ها، کارکردها و دستاوردهای جامعه ملل در مورخ ۸ آذرماه ۱۳۹۹ برگزار نمود.

در کلام آغازین دکتر نسرین مصفا، رئیس انجمن، ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت‌کنندگان گرامی در نشست، از اساتید برجسته‌ای که قبول زحمت نموده ودر نشست سخنرانی می‌کنند، ‌سپاسگزاری نمود.

ایشان، شهادت دانشمند هسته‌ای، دکتر محسن فخری‌زاده، را با نهایت احترام خدمت خانواده‌ی گرامی ایشان و ملت ایران تسلیت عرض کرده و اعلام داشتند که با توجه به اهمیت موضوع انجمن تلاش خواهد شد تا در آینده نشستی علمی  را مانند اقدامی که بعد از شهادت سپهبد قاسم سلیمانی، انجام داد، برگزارنماید.

همچنین علت برگزاری نشست تخصصی در ایام تشکیل اولین مجمع جامعه ملل  و اهمیت تاریخی آنرا مورد توجه قرار داده و بیان داشتند که صحبت از شکست جامعه ملل در ادبیات سازمان‌های بین‌المللی زیاد است، ولیکن دست‌آوردهای آن مهم، و با توجه به نقش و تاثیری که جامعه ملل در نهادسازی بین‌المللی داشته است، از ارزش فراوانی برای کار علمی برخوردار است. پس از گذشت صدسال از برگزاری نخستین مجمع جامعه ملل، فرصت مناسبی برای تحلیل فعالیت آن و ارتباط با ایران می‌باشد.

دکتر قاسم افتخاری استاد روابط بین الملل، اولین سخنران بودند که مطالب خودرا با عنوان «جنگ‌های جهانی و دگرگونی‌های سازمان‌های بین‌المللی» ایراد کردند. در ابتدا تجزیه و تحلیل‌های جنگ‌های گوناگون را از سده شانزدهم میلادی را مورد توجه و تحلیل قرار دادند.

سپس ایشان اشاره نمودند که از رهگذر جنگ‌های متعدد در جهان، اندیشمندان به تکاپو افتادند تا بتوانند راه‌حل مناسبی را برای مقابله با جنگ انتخاب نمایند زیرا که در زمان‌های گذشته جنگ تنها راه دیپلماسی تلقی می‌شده است.

ایشان افزودند که در گذشته بیشتر اندیشمندان اروپایی بوده و به سه گروه تقسیم می‌شدند: تاریخ‌گرایان، آرمان‌گرایان و واقع‌گرایان؛ که هرکدام از گروه‌های مطروحه در حل مسئله‌ی مزبور نقش بسزایی را ایفا نموده‌اند و سرانجام تلاش آنها به سیستمی به نام توازن قوا منتج گردید تا بتواند ممانعت به جنگ را مدنظر قرار دهد و در نهایت تمام تلاش‌های مزبور جامعه ملل را تاسیس نمود.

دکتر افتخاری سپس میثاق جامعه ملل را مورد تحقیق و تفحص قرار داده و فرمودند که اولین موضوع در جامعه ملل شکایت ایران علیه روسیه بوده است.

ایشان تاکید کردند که شکست و نابودی جامعه ملل براساس سیاست یک‌جانبه‌گرایی آمریکا و وجود دوگانگی و چند دسته‌ای در برخی مسائل بوده است و در نهایت افزودند که بزرگترین دستاورد و موفقیت جامعه ملل و سازمان ملل متحد در فائق آمدن بر ممانعت از جنگ‌های جهانی بعدی بوده است.

سپس، دکتر سید محمدکاظم سجادپور، دیگراستاد روابط بین الملل،  از رهگذر موضوع «ایران و تجربه دیپلماسی چندجانبه در جامعه ملل» سخنرانی خود را آغاز نمودند. ایشان بیان نمودند که کهن‌ترین رفتار انسانی، دیپلماسی است که در طول تاریخ بشریت به شکل‌های گوناگون وارد شده است که از جمله آنها می‌توان به دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه اشاره کرد.

ایشان افزودند که دیپلماسی ایران حتی قبل از جامعه ملل نیز وارد عمل شده و ایران عضو نهادهای چندجانبه بوده‌ است؛ البته ایشان متذکر شدند که مواضع ایران بعد از جنگ جهانی اول بسیار دشوار بوده و با مشکلات بسیاری روبرو گردیده است.

دکتر سجادپور در ادامه پیوستن ایران به جامعه ملل را مشمول دلایلی همچون وجود سابقه‌ی دیپلماسی، بودگی فضای تنفسی برای ابراز وجود و ارائه نظرات بیان نمودند.

ایشان تاکید نمودند که مواضع دشوار ایران در دوران جنگ جهانی اول و بعد از آن، منجر به این نتیجه گردید که ایران به عنوان یک کنشگر بین‌المللی وارد جامعه ملل شود و از آن برای ابراز نظرات و دیدگاه‌های خود استفاده نماید که در نتیجه باعث ایجاد اعتماد به نفس بین‌المللی برای ایران گردید.

در بخش نهایی، دکتر سجادپور دولت-ملت بودگی و دیپلماسی چندجانبه‌گرایی ایران را در دوران جامعه ملل مورد کندوکاو قرار دادند.

سخنران سوم، دکتر سید علی محمودی، استاد اندیشه سیاسی بودند، که از رهگذر ارزیابی بازتاب نظریه صلح پایدار کانت در میثاق جامعه ملل به ایراد سخنان خود پرداختند. ایشان در ابتدا تاریخ دوران کانت با جنگ و صلح را توضیح و سپس فعالیت‌ها و تحقیقات کانت را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند.

در ادامه دکتر محمودی شش زمینه نظریه صلح پایدار کانت را بیان نمودند و سه شرط نظریه صلح پایدار را که شامل نظام جمهوری، فدراسیون دولت‌های آزاد، حق جهان‌شهری می‌گردید، مورد واکاوی قرار دادند و تحقق شروط مزبور را براساس حرکت صلح‌آمیز در جامعه‌ی جهانی به صورت تدریجی بیان نمودند.

سپس ایشان میثاق جامعه ملل را براساس نظریه صلح پایدار مورد بررسی قرار دادند که ازجمله آنها می‌توان به کاهش تسلیحات، تشویق و ترویج نهادها و همکاری‌های بین‌المللی در جامعه جهانی اشاره نمود. همچنین  متذکر شدند که زبان میثاق جامعه ملل توصیه‌ای، فاقد ساختار اجرایی بوده و بر نظارت بسنده نموده است. میثاق در جامعه ملل تبلور عقلانیت زمان خودش بوده و این نهاد در فهم حال کنونی ما سرمایه‌ای تاثیرگذار است. ایشان در نهایت افزودند که میثاق حاوی پیام‌هایی همچون مدارا و مشارکت در همکاری‌های بین‌المللی است؛ عواملی که برای رسیدن به صلح لازم است.

ایشان تأکید نمودند که طبل جنگ‌سالاری بسیاری از فرصت‌های طلایی را نابود می‌کند ولیکن حق دفاع حقی مشروع و پذیرفته شده است.

سخنران آخر، دکتر نسرین مصفا، استاد سازمان‌های بین‌المللی دانشگاه تهران، عنوان سخنرانی ایشان اهمیت تاریخ جامعه ملل برای مطالعات سازمان ملل متحد بود.

درک زمینه‌های تاسیس وفعالیت های سازمان ملل متحد بدون نگاه به تاریخ جامعه ملل غیرممکن است و قطعا برای بحث عمیق درباره‌ی مسئله مزبور به آن نیاز داریم.  متذکر شدند که جامعه ملل و سازمان ملل متحد هردو موضوع انتقاد نه تنها به دلیل ناکامی‌ها، عدم کارایی و شکست‌ها، بلکه به لحاظ ارتباطات ریشه ای با امپراطوری ها، استعمارگران، ریشه‌های لیبرالی وابزار بین المللی‌شدن لیبرال نیز مورد انتقاد می‌باشند، ولیکن واقعیت این است که  هر دو نشانگر، خواسته برای تحقق همکاری بین‌المللی هستند. میراث جامعه ملل برای بررسی و استفاده برای مطالعات سازمان ملل متحد می‌تواند حول چند محور بیان شود. چندجانبه‌گرایی، نقش سازمان‌های غیردولتی، بنیان خدمات اداری بین‌المللی، وظیفه تولید انتشارات از مهمترین هستند. همچنین برای مطالعه و تحلیل کارگزاری‌های تخصصی ملل متحد باید، به تشکیلاتی که جامعه در زمینه های مانند بهداشت، مالکیت معنوی، اموراقتصادی و دیگر  توجه نمود.

در ارتباط با همکاری جامعه ملل با سازمان های غیردولتی به اولین اعلامیه حقوق کودک که یک سازمان غیردولتی کودکان آنرا تدوین وجامعه آنرا تصویب نمود، اشاره کردند. همچنین به انتشارات جامعه ملل مانند، مجموعه معاهدات (Treaty Series) که حاوی متن اصلی معاهدات بین‌المللی است ودر سازمان ملل متحد هم ادامه یافته است داشتند.

دکتر پوریا عسکری دبیرکل انجمن، نیز به اهمیت موضوع وبینار و همکاری بین‌المللی در عرصه وسیع و به ویژه کشورهای جنوب با جنوب اشاره کردند و متذکر شدند که ایران از تجارب فراوان و قابل توجه‌ای در زمینه‌ی مزبور برخوردار می‌باشد که می‌بایست از آن در جهت منافع ملی در این دوران خاص استفاده نمود. 

وبینار مزبور که مورد استقبال شرکت‌کنندگان قرار گرفته بود منتج به بیان سوالات و تحلیل‌های آنان نیز گردید.

در فرجام سخن، در این جلسه همچنین یاد شادروان فریدون زندفر، دیپلمات و پژوهشگر برجسته که در تابستان سال ۱۳۹۸ درگذشت، گرامی داشته شد.ایشان در زمینه مطالعات جامعه ملل کتاب‌های ارزنده، از جمله ایران و جامعه ملل و ترجمه تاریخ جامعه ملل، اثر والترز را منتشر نمودند.

 رئیس انجمن، نهایت سپاسگزاری را برای حضور اساتید و شرکت‌کنندگان در وبینار مزبور ابراز و آرزوکردندکه بلیه کرونا از جهان رفع و جلسات حضوری انجمن با شرکت اعضا و علاقمندان برگزار شود.