گزارش کارگاه آموزشی

گزارش کارگاه آموزشی "آشنایی با اسناد و مدارک سازمان ملل متحد با تأکید بر صلح و امنیت بین ­المللی"

تهیه و تنظیم:صدرا نجفی زاده

انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد با همکاری مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد کارگاه آموزشی "آشنایی با اسناد و مدارک سازمان ملل متحد با تأکید بر صلح و امنیت بین ­المللی" را در تاریخ پنجشنبه ۳۰/۰۶/۹۶ و در ایام روز جهانی صلح برگزار نمود. مدرس این کارگاه خانم نازنین قائم ­مقامی (کتابدارمرکز اطلاعات سازمان ملل متحد) بود. این جلسه هم­چنین با سخنرانی دکتر امیرساعد وکیل همراه بود.

در ابتدای این جلسه، پیام ویدئویی دبیرکل جدید سازمان ملل متحد، به مناسبت ۲۱ سپتامبر، روز جهانی صلح پخش شد. در ادامه دکتر امیرساعد وکیل سخنرانی خود را در مورد تحول مفهوم صلح و امنیت بین­المللی با این موضوع آغاز نمودند که با نگاه به تاریخچه­ ی حقوق بین ­الملل و مفاد سازمان­های بین ­المللی،درمی­یابیم که نظام حقوق بین­ الملل معاصر نظامی است که آرمان خود را صلح و امنیت بین ­المللی و نه عدالت بین ­المللی قرار داده­است. اصلی­ترین رکن این هدف، شورای امنیت است و اقدامات اجرایی در چارچوب فصل ۶ و فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد با تشخیص شورای امنیت در یکی از سه وضعیت تهدید علیه صلح و امنیت بین­ المللی، نقض صلح و امنیت بین ­المللی و تجاوز صورت می ­پذیرد.

با این مقدمه ایشان صلح و امنیت بین ­المللی را مفهومی اساسا سیاسی در نظر گرفتند که در چارچوب نظام حقوقی، آثار حقوقی به جای می­گذارد. به خاطر همین سیاسی بودن و اجرای حق وتو در شورای امنیت، این شورا در موارد بسیاری، از اجرای وظایف خود در تأمین صلح و امنیت بین ­المللی ناتوان بوده ­است. نمونه­ی بارز این امر، اقدامات شورا در بحران دو کره بود که در نهایت مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه­ ی اتحاد برای صلح به عنوان جایگزین برای شورای امنیت در مواردی که وتوی اعضای دائم مانع انجام وظایف شورا می­گردد معرفی شد.

ایشان در ادامه بیان داشتند نمی­توان صلح را به معنای نبود جنگ در نظر گرفت. به عبارت دیگر، مفهوم صلح منفی یک برداشت سطحی از روابط بین ­المللی است که جای خود را به مفهوم صلح مثبت داده است. برای تضمین وجود صلح پایدار، باید ریشه ­ها ، دلایل و عوامل بروز درگیری­ ها، مخاصمات و تنش ­ها را شناسایی کنیم و با حل و فصل این عوامل و دلایل، زمینه­ی ظهور و بروز این تنش­ ها را از بین ببریم. آن­چه در مفهوم صلح مثبت به صورت ویژه مورد توجه قرار می­گیرد، خشونت­های ساختاری است. عواملی مثل فقر، تنفر قومی و تبعیض نژادی هستند که یک سیستم حکومتی را در پشتوانه­ی خود دارند و با این سیاست­ها زمینه­ های درگیری ­های داخلی را فراهم می­آورند. (در قرن حاضر، درگیری­ های داخل مرزهای یک دولت بسیار بیشتر از درگیری­ های میان دو دولت است.)

ایشان اضافه کردند منشور سازمان ملل متحد نیز نگاه دقیقی به مفهوم صلح مثبت داشته­است. این نگاه را می­توان از بند ۲ و ۳ ماده ۱ و هم­چنین ماده ۵۵ منشور برداشت نمود. با توجه به همین عوامل، اصل عدم توسل به زور به عنوان قاعده­ی حقوقی، راه خود را به حقوق بین­الملل باز می­کند.

ایشان، سیر تحولی که در ارتباط با مفهوم صلح بین ­المللی صورت گرفته­است، به مفهوم امنیت بین ­المللی نیز تعمیم دادند. به عبارت دیگر، امروزه، امنیت به معنای امنیت محض نیست و مفاهیمی مانند امنیت مشترک، امنیت جامع و امنیت انسانی به وجود آمده­است. امنیت انسانی به این معناست که ابعاد مختلفی که می­تواند امنیت پیدا کند را به عنوان قطعاتی در کنار هم بدانیم که نبود هر کدام از این قطعات می­تواند باعث از بین رفتن امنیت گردد. امنیت را باید از بعد سیاسی، بعد اقتصادی و اجتماعی، بعد فرهنگی و بعد محیط زیستی مورد توجه قرار داد.

در قطعنامه شماره ۵۵۳ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۹۸۸ دو اصل بنیادین بر مفهوم امنیت ذکر شد. اول این­که امنیت غیرقابل تقسیم است و دوم، امنیت حاصل جمع امنیت سایر کشورهاست و در پرتو اصل وابستگی متقابل باید امنیت را تعریف کرد. یعنی برای تضمین امنیت، نمی­توان به امنیت سایر کشورها بی­توجه بود.

ایشان سه مولفه برای امنیت در مفهوم امروزی بیان کردند:

 ۱- حفاظت از تمامیت ارضی، حیات و جان مردم و تداوم نظام اجتماعی و حاکمیت کشور

۲- صیانت و ارتقای منابع حیاتی کشور

۳- فقدان تهدید جدی خارجی نسبت به منافع ملی و حیاتی کشور ( اصل عدم مداخله در امور داخلی کشورها)

هم­چنین صلح واقعی را با محدود کردن سه ضلع خشونت امکان­پذیر دانستند:

۱- خشونت مستقیم مثل گسیل نیروهای نظامی

۲- خشونت ساختاری مثل آپارتاید، برده­داری و استعمار

۳- خشونت فرهنگی مثل نژادگرایی در ایالات متحده و برتری­گرایی سفید

در ادامه ایشان سه لایه برای رسیدن به صلح ترسیم کردند:

۱- حمایت مستقیم از صلح و تبدیل وضعیت از تنش به آرامش از طریق گفتگو و عدم به رسمیت شناختن هر جلوه از بی­عدالتی

۲- ارتقای ظرفیت برای ایجاد ساختارهایی در جامعه که فرصت­های برابر برای افراد ایجاد می­کند

۳- شیوع فرهنگ صلح که ضمن احترام به تفاوت ­ها، حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم را ارتقا دهند. مفهوم فرهنگ صلح از تلفیق مفاهیم صلح، توسعه و دموکراسی در سال ۱۹۸۹ از طریق یونسکو به جامعه­ی بین ­المللی معرفی شد. صلح از طریق مشارکت، گفت ­وگو و همکاری صورت می­گیرد و نه از طریق سلاح.

 ایشان در ادامه به تفاوت ­های بین حقوق هم ­زیستی و حقوق همکاری پرداختند و در پایان به فعالیت­های پطرس غالی، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در توسعه­ی مفهوم صلح اشاره نمودند.

در ادامه­ی این جلسه، کارگاه با تدریس خانم قائم ­مقامی پیگیری شد.

در انتهای جلسه نیز، به شرکت ­کنندگان، گواهی شرکت در در این کارگاه آموزشی اعطا شد.