ترویج حقوق بشر از طریق ورزش و آرمان‌های المپیک-دکتر فریبا نواب دانشمند

 

«هدف در بازی‌های المپیک شرکت است، نه پیروزی، اساس زندگی پیروزی نیست، بلکه خوب نبرد کردن است.»  

بارون پیر دو کوبرتن 

 

ورزش یکی از اساسی‌ترین ابزارهای تعلیم و تربیت در قرن حاضر محسوب می‌شود و وسیله‌ای برای رسیدن به سلامت جسمی و روانی نسل جوان است. نباید تصور شود که تربیت بدنی و ورزش صرفاً موجبات سرگرمی و مشغولیت کودکان و جوانان را فراهم می‌سازد، بلکه باید آن را جزء مهمی از فعالیت‌های روزانه هر فرد به شمار آورد. مفاهیمی مانند تندرستی، بهداشت، رشد فردی و اجتماعی و سلامت روانی ارتباط نزدیکی با تربیت بدنی و ورزش دارد. (زهرا سلیمانی، تحرک حلقةمفقودۀ سلامت زنان، روزنامۀ آرمان امروز، چهارشنبه ۱۴ مهر ۱۳۹۵،۵)ورزش فرصت‌های جدیدی برای افراد، جوامع و دولت‌ها ایجاد می‌کند و با تقویت سلامت جسمی، روانی و عاطفی، رفاه اجتماعی و همبستگی، ترویج رفاقت، دلاوری فیزیکی، همکاری تیمی، همبستگی، تبعیت از استاندارها و قواعد بازی، تاکید بر مشارکت، برابری، هماهنگی، بخشندگی، جلوگیری از تحصیل برتری بر دیگران در زندگی فردی و افزایش آگاهی کمک به تحقق یافتن تعهدات جهانی می‌کند. ورزش از طریق تعامل میان افراد و نژادهای مختلف باعث ترویج حقوق بشر در سراسر جهان می‌شود و بسیاری افراد را در خصوص یک موضوع صرفنظر از نژاد، مذهب و سوابق متحد می‌کند. (بنگرید به اینجا) 

۱- ورزش، المپیک و حقوق بشر

 ورزش یکی از شکل‌های پیشرفتۀ پدیدة حرکت در انسان است که به گفته لوشن وسیج می‌توان آنرا این گونه تعریف کرد: فعالیتی است سرشار از بازی دارای خصلت رقابتی، با بازده یا نتیجة درونی و بیرونی، شامل افراد یا گروه‌هایی که در مسابقه‌ای شرکت می‌کنند و در آن عوامل تفوق مهارت بدنی و طرح ها و برنامه‌ها تعیین‌گر نتایج هستند.(امین انور الخولی و حمیدرضا شیخی، ورزش و جامعه، ۱۳۸۳، ۳۲- ۳۱ ) 

در کشورهای پیشرفته دنیا ورزش به عنوان عاملی ضروری برای سلامتی جسمانی و روانی شناخته شده است و میزان مشارکت عمومی مردان و زنان در ورزش، وضعیتی به مراتب بهتر از میزان مشارکت مردم در کشورهای جهان سوم دارد.(سلیمانی، همان، ۵)

ارزش‌ها، اهداف و ماموریت ورزش در جهان مدرن متعدد است. ورزش فعالیت فرهنگی چند بعدی و فعالیت تفریحی و گروهی است که زندگی ما را غنا می بخشد. ورزش قلمرو گسترده‌ای دارد که شامل اعمال و تمرین‌های فیزیکی می‌شود و همچنین ابزاری برای بهبود سبک زندگی، ایجاد فرصت‌های اشتغال، ترویج صلح، احترام و مبارزه با نژادپرستی است. اگر ورزش به روش درست مورد استفاده قرار بگیرد به ساختن نسلی و محیطی بر اساس احترام و همکاری می‌تواند کمک کند و از آن طریق منجر به تقویت احترام به حقوق بشر و ترویج حقوق بشر برای همه بشود. ارزش‌های ورزش شامل وحدت، کار گروهی و احترام، بردباری، بازی منصفانه و دوستی چارچوب بسیار خوبی را فراهم می‌کنند که در آن افراد جوان می‌توانند یاد بگیرند و رشد کنند.

حق بر ورزش ریشه در حقوق و مفاهیمی دیگر دارد. اول از همه حق بر بهداشت و سلامتی، حق بر مشارکت در زندگی فرهنگی. توسعه این حق باید برای همه، شامل کودکان، جوانان، افراد مسن، زنان، ثروتمندان و فقرا و افراد با نیازهای خاص تضمین شود. جهان شمولی ورزش و آرمان‌های المپیک به مردم در خصوص ارزش‌های احترام، تنوع، تحمل، بردباری و انصاف به عنوان ابزارهایی برای مبارزه با همۀ ارکان تبعیض و ارتقا یک اجتماع متحد خدمت می کند. یونسکو ورزش را به عنوان حق بنیادین برای همه توصیف کرده است. (بنگرید به اینجا)

ورزش در طول تاریخ خود، همواره یکی از ابزارهای پذیرفتة اجتماعی برای تخلیة سلایق و تمایلات سرکوب شده و سبک کردن احساس رنج و تنش تلقی شده است که فرد در برابر فشارهای گوناگون زندگی اجتماعی احساس می‌کند. این عامل یکی از مفاهیم بنیادین بوده که در پرتو آن بازی‌های المپیک و مسابقات بزرگ ورزشی پدید آمده است. بازی‌ها و مسابقاتی که مردم در آنها برپایة محبت، تفاهم و دوستی در یک چارچوب تفریحی تنش‌زدا، گرد هم می‌آیند. (انورالخولی و شیخی، پیشین، ۸۱ – ۸۰ (بازی‌های المپیک یکی از کهن‌ترین جنبش‌های اجتماعی بشر به شمار می‌رود. نخستین بازی‌های المپیک تا آنجا که به ثبت رسیده سال ۷۷۶ پیش از میلاد مسیح انجام یافته است و به مدت ۱۲۰۰ سال پی‌درپی ادامه داشته است .)عبدالله نادری،اسماعیل کدخدازاده، تاریخ المپیک «عهد باستان و دوره کنونی»، ۱۳۴۶، ۱۸) در تاریخ اساطیر و خدایان یونان المپیادها در اوایل پیدایش به عنوان یک جشن مذهبی برگزار می‌شد و به خاطر یادبود و بزرگداشت پیروزی زئوس خدای جنگ در برابر کرنوس بوده است. کرنوس و زئوس دو خدای بزرگ اساطیر یونان بودند که در یک مسابقه پرتلاش در کشتی بر سر تصاحب زمین کرنوس شکست خورد و زئوس پیروز شد.

دنیای آنروز در لوای المپیادها از آرامش بیشتری برخوردار بود و این جشن‌ها سبب همکاری و صمیمیت بیشتری میان افراد بشر شده بود. هدف اصلی المپیک گسترش آموزش اخلاقی و مذهبی بود و از طرفی این منظور مقدس به علت مسائل مادی رو به انحطاط می‌رفت و بزرگ‌ترین عامل فساد و شکست المپیک که موجبات تحریم آن را فراهم آورد ناتوانی اخلاقی مردم آن زمان در توجه به روح و اساس ایده و هدفهای بازیهای المپیک بود.

المپیک‌های باستان سال ۳۹۴ در زمانی که یونان به تصرف رومی‌ها درآمده بود بدستور تئودوسیوس امپراطور روم (۳۴۲ – ۳۹۵ پس از میلاد) متوقف شد. سبب دستور تئودوسیوس برای تحریم بازی‌های المپیک این بود که وی از نفاق و دشمنی میان اتباع خود و یونانی‌ها که یکدیگر را متهم به سوء استفاده از مقام قهرمانی و حسادت و کینه‌توزی می‌کردند به شدت خشمگین شده بود و در سال مذکور یعنی ۳۹۴ پس از میلاد مسیح دستور تحریم بازی‌های المپیک را صادر کرد. اندکی پس از سال ۳۹۴ (تحریم المپیک) المپیا مرکز مقدس المپیک‌های باستان مورد هجوم قوم بربرها قرار گرفت و مظاهر تمدن ورزشی آن روز همراه با لوازمش به یغما رفت.

 بارون پیردوکوبرتن افکار مردم را برای رستاخیز بازی‌های المپیک مهیا ساخت و در ۲۵ نوامبر سال ۱۸۹۳ در دانشگاه سوربون پاریس اعلام کرد: بازی‌های المپیک پس از ۱۵ قرن بار دیگر احیا می‌گردد. وی پس از آن در سال ۱۸۹۴ کنگره بین‌المللی ورزش را در دانشگاه سوربون برپا کرد که نمایندگان ۱۵ کشور در آن حضور یافتند. در ۲۳ ژوئن ۱۸۹۵ این کنگره با اکثریت تام تصمیم گرفت که بازی‌های المپیک را دوباره برپا دارد و هر ۴ سال یکبار در کشورهای مختلف برگزار نماید. دو سال بعد یعنی سال ۱۸۹۶ یونان، نخستین بازی‌های المپیک را با روش جدیدی در استادیوم آتن برگزار کرد. (نادری و کدخدازاده، پیشین، ۲۳- ۱۳)

در بازی‌های المپیک، یعنی بالاترین سطوح و چارچوب‌های رقابت ورزشی در سطح جهانی اخلاق، بازی جوانمردانه، روحیة ورزشی، برادری و تعالی و سربلندی چارچوب‌های ارزشی هستند که خطوط کلی اندیشة المپیک را شکل می‌دهند. (انورالخولی و شیخی، پیشین، ۸۱ – ۸۰(. همبستگی و بی‌طرفی برای نیل به ارزش‌ها و آرمانهای المپیک مهم است. وقایع ورزشی نباید برای نشان دادن اعتراضات و فشارهای سیاسی مورد استفاده قرار گیرد. (نادری و کدخدازاده، پیشین، ۲۳- ۱۳) در منشور المپیک آمده است: ورزش یک حق بشری است. هر شخص باید امکان انجام ورزش بدون هر نوع تبعیض را داشته باشد و متقابلاً روح المپیک نیازمند درک روحیه دوستی، همبستگی و بازی منصفانه است. (انورالخولی و شیخی، پیشین، ۸۱ – ۸۰(.

۲-سازمان ملل متحد، ورزش و آرمانهای المپیک

ورزش و مسابقات ورزشی از مهمترین مواقعی است که از طریق آن تعامل و ارتباط بین کشورها، فرهنگ ها و جوامع مختلف در عرصه رقابتی منطقه ای و بین المللی رخ می دهد و همین راهی برای اجرا و اعمال معیارهای اسناد، کنوانسیون ها و فرصت‌های بین المللی خواهد شد (افروز نادریان، آموزش حقوق بشر برای توانمندسازی زنان، در رضا اسلامی و همکاران، آموزش حقوق بشر،۱۳۹۳. ۳۱۰(  ورزش به عنوان شکلی از رفتار انسانی باید تحت قوانین کلی حقوق بشر و معاهدات خاص تفسیر و عمل شود. نقش منشور المپیک با اعلامیۀ جهانی حقوق بشر و اسناد و قطعنامه‌های پایه‌ای و مهم تکمیل می‌شود. (نادری و کدخدازاده، پیشین، ۲۳- ۱۳) تاکنون مجمع عمومی قطعنامه‌های مختلفی را در زمینۀ ورزش صادر کرده است؛ از جمله: قطعنامۀ ۱۷/۶۷، در ۲۸ نوامبر سال ۲۰۱۲، قطعنامۀ ۸۵/۵،در ۳ نوامبر سال ۲۰۰۳، قطعنامۀ ۱۰/۵۹، در ۲۷ اکتبر سال۲۰۰۴، تصمیم مجمع عمومی به اعلام سال بین‌المللی ۲۰۰۵ برای ورزش و آموزش جسمی، به منظور تقویت ورزش به عنوان ابزاری برای ارتقا آموزش، سلامتی، توسعه و صلح و قطعنامۀ ۱/۶، در ۱۶ سپتامبر سال ۲۰۰۵، قطعنامۀ ۹/۶۰، در ۳ نوامبر سال ۲۰۰۵، قطعنامۀ ۱۰/۶۱، در ۳ نوامبر سال ۲۰۰۶، قطعنامۀ ۲۷۱/۶۲، در ۲۳ ژوییه سال ۲۰۰۸، قطعنامۀ ۱۳۵/۶۳، در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۸ و قطعنامۀ ۴/۹۵، در ۱۸ اکتبر سال ۲۰۱۰ .

دبیرکل در گزارشی با عنوان «ورزش برای توسعه و صلح» جریان‌سازی یک ابزار چند کاربردی، برنامه‌ها و ابتکارهای صورت گرفته به وسیلۀ اعضای ملل متحد و موسسات تخصصی در خصوص استفاده از ابزار ورزش برای توسعه و صلح را بررسی کرد. مجمع عمومی توان بالقوۀ ورزش را برای کمک به تحقق اهداف توسعۀ هزاره مورد شناسایی قرار داده است و یادآوری کرده که ورزش چنین توان بالقوه‌ای دارد؛ همانگونه که در اجلاس نشست سران در سال ۲۰۰۵ اعلام شد که ورزش توانایی بالقوه پرورش دادن صلح و توسعه و کمک به یک جو بردباری و درک را دارد و تاکید مجدد نموده که ورزش یک ابزار برای آموزش است که می‌تواند همکاری، همبستگی و سلامتی در سطح محلی، ملی و بین‌المللی را ارتقا دهد.

در سپتامبر سال ۲۰۱۳ شورای حقوق بشر سازمان ملل در نشست بیست وچهارم در شهر ژنو، قطعنامه ای با عنوان «ترویج حقوق بشر از طریق ورزش و آرمان‌های المپیک» را تصویب نمود و در آن دولتها  را دعوت کرد تا با کمیته بین المللی المپیک و کمیته بین المللی پاراالمپیک در زمینه استفاده از ورزش و مسابقات المپیک بعنوان ابزاری برای ترویج حقوق بشر، توسعه، صلح، گفتگو و سازش در جریان مسابقات المپیک و پارالمپیک همکاری نمایند. همچنین این قطعنامه دولتها را تشویق می نماید که از ورزش بعنوان ابزاری برای مبارزه با همه اشکال تبعیض استفاده کنند و نیز ازکمیتۀ مشورتی درخواست می کند که مطالعه ای در زمینه استفاده از ورزش و آرمان‌های المپیک برای ترویج و تقویت رعایت جهانی حقوق بشر انجام دهد و گزارش پیشرفت کار را به شورا قبل از نشست بیست وهفتم (سپتامبر سال ۲۰۱۴) ارائه نماید و در این خصوص نظرات دول عضو ملل متحد، سازمانهای بین‌المللی و منطقه‌ای، نهادهای ملی حقوق بشر، سازمانهای جامعۀ مدنی و اجتماعی و سایر طرف‌های ذیربط را جویا شود. (بنگرید به اینجا)

در فوریۀ سال۲۰۱۴ کمیتۀ مشورتی در نشست دوازدهم یک گروه را با وظیفه پیش نویس نمودن گزارش مذکور ایجاد کرد و کارشناسانی را بعنوان اعضای این گروه منصوب کرد. کمیته از این گروه درخواست نمود که گزارش پیشرفت کار خود را به کمیتۀ مشورتی قبل از نشست سیزدهم کمیته، ارائه کند. پرسشنامه‌هایی تهیه شد و در مارس ۲۰۱۴ میان کشورها، سازمانهای بین‌المللی و منطقه‌ای، نهادهای ملی حقوق بشر، جامعه مدنی و سایر طرف‌های ذیربط منتشر شد. گزارش پیشرفت کار در نشست بیست و هفتم به شورای حقوق بشر ارائه شد و در این نشست، در سپتامبر سال ۲۰۱۴ شورای حقوق بشرقطعنامه ۸/۲۷ را تصویب نمود و در آن از کمیتۀ مشورتی درخواست نمود که مطالعه‌اش را در خصوص «امکانات استفاده از ورزش و المپیک برای ترویج حقوق بشر برای همه و تقویت احترام جهانی به حقوق بشر» تکمیل کند و به شورای حقوق بشر قبل از نشست سی ام سپتامبر ۲۰۱۵ ارائه کند. (بنگرید به اینجا)

کمیته مشورتی در این گزارش، دولتها را ترغیب نمود که قانونگذاری به منظور ترویج و توسعه ورزش را تقویت کنند و قوانینی در زمینه ممنوعیت تبعیض بر اساس نژاد، رنگ، جنسیت، اصلیت، زبان، مذهب و... و ممنوعیت اذیت و استثمارهای جنسی و آزار در ورزش تصویب کنند و به تلاش هایشان برای افزایش مبارزه با هرگونه نقض حقوق بشر در ورزش شامل استثمار جنسی کودکان و...، ادامه دهند و دسترسی به ورزش را در سطح ملی برای همه افراد صرفنظر از جنسیت، نژاد، زبان، اصلیت و وضعیت اجتماعی و...، فراهم کنند.

در ماه مارس سال ۲۰۱۸ شورای حقوق بشر قطعنامه ای را در مورد ترویج حقوق بشر از طریق ورزش و آرمان‌های المپیک تصویب نمود و در آن دولتها را تشویق کرد تا بهترین رویه ها و ابزار ها را برای ترویج ورزش و فعالیت های فیزیکی برای همه اعضای اجتماع و پرورش فرهنگ ورزش در جامعه به کار گیرند و دولتها و سازمان های ملی منطقه ای و بین المللی را دعوت نمود که برنامه ها و فعالیت هایی را ترتیب دهند که فرصت هایی را برای دسترسی همه افراد به ورزش به ویژه کودکان، جوانان، معلولان، زنان و دختران فراهم سازند. همچنین این قطعنامه از دولتها خواست که اقدامات موثری در مورد مخاطب قرار دادن و پایان دادن به خشونت هایی که طی وقایع ورزشی رخ می دهند، اتخاذ نمایند.

نتیجه 

ورزش ابزاری برای نیل به سلامت جسمانی و روانی است که می توان از طریق آن حقوق بشر را نیز تقویت و ترویج نمود. موضوع ترویج حقوق بشر از طریق ورزش و المپیک مورد بررسی نهادهای سازمان ملل نیز قرار گرفته و نتایج آن تحقیقات در گزارش ها، قطعنامه ها و اعلامیه های سازمان ملل تدوین شده است. در جریان ورزش و مسابقات ورزشی علاوه بر اینکه افراد از حق بر ورزش و حق سلامتی برخوردار می شوند با ارزش هایی نظیر رفاقت، همبستگی، همیاری، بخشندگی، برابری و مشارکت در فعالیت ها آشنا می شوند. در رقابت های المپیک نیزکه افرادی از کشورها، فرهنگ ها و نژادهای مختلف شرکت می نمایند و تعامل و ارتباط میان آنها وجود دارد فرصت های بیشتری برای ارتقای ارزش های مربوط به صلح، دوستی و حقوق بشر وجود دارد که در صورت توجه و استفاده از این موقعیت ها شاهد ارتقاء بیشتر حقوق بشر در فضاها و رقابت های ورزشی و سپس در کشورها و نزد ملل خواهیم بود.