مهشید جمالی - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب و کارشناس زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
۱۴۰۳/۰۷/۱۴
طبق گفته سازمان ملل متحد انتقال یک اثر ادبی یا علمی، از جمله آثار فنی، از زبانی به زبان دیگر، ترجمه حرفه ای، شامل ترجمه صحیح، تفسیر و اصطلاح شناسی علمی، برای حفظ شفافیت، جوی مثبت و بهره وری در گفتمان عمومی بین المللی و ارتباطات میان فردی ضروری است. از این مسئله ضرورت توجه به حق بر ارتباط و تنوع زبانی و اهمیت آن در جامعه جهانی، نقش ترجمه، مترجمین و متخصصان زبان و زبان شناسی، استنباط می شود.
حق بر ارتباط به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر، موضوعی اساسی در عصر حاضر تلقی می گردد. سلب این حق در قرن بیست و یکم و عصر تکنولوژی ناممکن و از مصادیق نقض حقوق بشر است. نظام حقوق بین الملل این حق را به رسمیت شناخته و در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸ چنین آورده شده است: «هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن، به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد». ماده مذکور به وضوح بیانگر اهمیت آزادی بیان و حق بر ارتباط برای ابناء بشر است و اشعار می دارد همه مردم حق برقراری ارتباط دارند. در بخش پایانی این ماده صراحتا به حق بر ارتباط و دسترسی آزاد به اطلاعات پرداخته شده است. این حق در عصر دیجیتال دربرگیرنده استفاده از اینترنت، رسانه ها و سایر ابزارهای ارتباطی می شود و به طور کلی خواستار دسترسی انسان ها به اطلاعات و محتواها بدون هرگونه تبعیض و موانع سیاسی، اقتصادی و یا اجتماعی با یکدیگر و جامعه جهانی شده است. حق بر ارتباط بیانگر آزادی فردی اشخاص است و این امکان را برای ایشان فراهم می کند تا عقاید خود را بیان کنند، اطلاعات جدید و به روز را دریافت کنند، بیاموزند و ارتباط بگیرند. تحقق این حق در گرو فراهم ساختن دسترسی برابر از سوی دولت ها برای همه افراد است که عدالت اجتماعی را در پی دارد. در واقع تحقق حق بر ارتباط به جهت تبادل ایده ها و نظرات میان افراد در جامعه جهانی در راستای ارتقاء عدالت، غنی سازی دانش و فرهنگ و محروم نماندن از اطلاعات روز ضروری است. در راستای حق بر داشتنِ حقِ ارتباط، در کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ نیز به حق داشتن حق ارتباط برای کودکان نیز اشاره شده است. در بند ۱ ماده ۱۳ کنوانسیون حقوق کودک، چنین آمده است: «کودک باید حق آزادی بیان داشته باشد. حق مذکور شامل آزادی جست و جو، دریافت و ارائه هرگونه اطلاعات و عقاید است، بدون توجه به مرزها، به طور شفاهی، کتبی، چاپ شده باشد یا به شکل آثار هنری، و یا از طریق هر رسانه ای که کودک انتخاب کند». این ماده گویای حق کودک بر ارتباط است و نشان دهنده اهمیت ارتباط در رشد و شکوفایی کودکان است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۴ مه ۲۰۱۷، قطعنامه ۲۸۸/۷۱ را درباره نقش متخصصان زبان در ارتباط ملت ها و ترویج صلح، درک و توسعه تصویب کرد و ۳۰ سپتامبر را به عنوان روز جهانی ترجمه اعلام نمود(اینجا). علت انتخاب ۳۰ سپتامبر به جهت گرامی داشت روز جهانی ترجمه و مترجم، جشن تولد سنت جروم، مترجم کتاب مقدس است که به عنوان قدیس حامی مترجمان شناخته می شود. هم چنین یونسکو اظهار داشته است، روز جهانی ترجمه به عنوان یک جشن جهانی به شناسایی و قدردانی از مشارکت های بی نظیر مترجمان و مترجمان شفاهی در برقراری ارتباطات زبانی و فرهنگی اختصاص دارد(اینجا).
سازمان ملل متحد همچنین، چند زبانگی را ارزش بنیادین ملل متحد بیان کرد و اظهار داشت زبان ها با تاثیرات پیچیده ای که بر هویت، ارتباطات، یکپارچگی اجتماعی، آموزش و توسعه دارند، از اهمیت راهبردی برای مردم و کره زمین برخوردارند؛ و چند زبانگی به عنوان یک عامل اساسی در ارتباط هماهنگ میان ملت ها شناخته می شود (اینجا). در قطعنامه ۲۸۸/۷۱ مجمع عمومی سازمان ملل متحد بیان شده که ترجمه حرفه ای به عنوان یک حرفه و هنر، نقش مهمی در حمایت از اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد ایفا می کند و ملل را گرد هم می آورد، گفت و گو، درک و همکاری را تسهیل می کند و به توسعه و تقویت صلح و امنیت جهانی کمک می کند، و از تمامی کشورهای عضو، سازمان های وابسته به سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی و منطقه ای، همچنین سازمان های غیردولتی و افراد دعوت می کند تا روز جهانی ترجمه را به شیوه ای مناسب و مطابق با اولویت های ملی، گرامی بدارند تا آگاهی نسبت به اهمیت ترجمه حرفه ای افزایش یابد.
از دیگر بیانات یونسکو در رابطه با روز جهانی ترجمه آن است که روز جهانی ترجمه به عنوان یک ادای احترام به تلاش های بی وقفه مترجمان و مترجمان شفاهی در ترویج گفت و گو، صلح و درک متقابل میان افراد با زمینه های زبانی و فرهنگی مختلف شناخته می شود و این روز فرصتی است برای قدردانی از افرادی که در پشت صحنه کار می کنند تا جریان اطلاعات بدون مانع در مرزهای زبانی برقرار شود و بدین ترتیب ارتباطات را در دنیای هر روز بیشتر به هم پیوسته ما تسهیل کنند.
در نتیجه می توان اظهار داشت که مترجمین و حرفه ترجمه نقش بسزایی در شکل دهی ارتباطات، همبستگی و تسهیل گفت و گو دارند و در عصر دیجیتالسیم نمی توان آن را انکار کرد. از همین باب، سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۷، 30 سپتامبر را به جهت حمایت و آگاهی رسانی نقش مترجمان در ایجاد پل ارتباطی میان دولت ها و جامعه جهانی، تعیین کرد و توجه دولت ها به این مهم را خواستار شد. با توجه به مباحث مطرح شده در این نوشتار، ترجمه را می توان ابزاری کلیدی در تحقق حق بر ارتباط دانست، زیرا این امکان را برای افراد فراهم می کند تا از سراسر دنیا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و ایده ها، عقاید و افکار خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند . در نهایت، روز جهانی ترجمه، مبنایی است برای روشن سازی اهمیت زبان ها و نقش مترجمین در ایجاد جامعه ای متصل و یک پارچه که حق بر ارتباط افراد، فراتر از مرزها را محقق و تسهیل می کند.