امین معتمدی - پژوهشگر دوره دکتری حقوق بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی و مسوول کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد
۱۴۰۰/۰۷/۲۸
در این روزگار غریب دست و پنجه نرم کردن با ویروس کرونا، می توان از خوبی ها هم نوشت. المپیک ۲۰۲۰ توکیو ژاپن، به زعم قریب به اتفاق صاحب نظران «سبزترین المپیک» در طول تاریخ برگزاری این مسابقات است. از مشعل المپیک گرفته تا سکوی های سه بعدی اهدای مدال، مدال ها، وسایل محل استراحت ورزشکاران و ...، همه و همه از مواد بازیافتی، که بخش اعظم آن مربوط به مواد الکترونیکی و آلومینیومی بود، ساخته شده بود. ضمن اینکه خودروهای جابجایی ورزشکاران و اقلام ورزشی نیز تماما برقی و هیدروژنی بودند. در این نوشتار بر آنیم تا به بررسی برخی ابعاد حقوقی این آوردگاه بزرگ در راستای دستیابی و ترویج آرمان های توسعه پایدار بپردازیم.
«ورزش به عنوان عامل فعال سازی توسعه پایدار» عنوان قطعنامه ای است که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۸ به تصویب رسید. این قطعنامه به مناسبت ارائه گزارش دوسالانه دبیرکل سازمان ملل متحد در زمینه ورزش برای توسعه و صلح تصویب شد. سند مذکور به ارتقا فرهنگ مدارا، احترام و توانمند سازی زنان، جوانان و دیگر افراد جامعه اشاره می کند. همچنین به تأثیر ورزش بر سلامت، آموزش، مشارکت اجتماعی و مبارزه با فساد تأکید کرده و دولت ها را در راستای تمرکز هر چه بیشتر بر این موضوعات تشویق می کند. خصیصه جهان شمول بودن ورزش بدین معناست که کمیته بین المللی المپیک و گروه های اجرایی آن، مسوولیت ویژه ای برای ارتقا سطح کیفی آینده پایدار دنیا دارند. کمیته بین المللی المپیک جهت پیش برد این موضوع، اقدام به انتشار گزارش هایی با نام «گزارش پایداری» کرده که در آن پیشرفت های صورت گرفته در اهداف مختلف را در تمام حوزه های مسوولیت کمیته بین المللی تبیین می نماید.
سازمان ملل متحد و کمیته های برگزاری مسابقات المپیک و پارالمپیک ۲۰۲۰ توکیو در جهت افزایش آگاهی از ارتباط بین آرمان های توسعه پایدار، ورزش و رویدادهای ورزشی در سراسر جهان و تمرکز بر مشارکت ملموس در این آرمان ها تلاش کرده اند. این همکاری سهم ورزش در دستیابی به آرمان های توسعه پایدار و قدرت مسابقات المپیک در ارتقای صلح و توسعه را بیش از پیش مورد توجه قرار می دهد. هدف کمیته برگزاری المپیک دستیابی به پیشرفت در این زمینه ها از طریق اقداماتی نظیر استفاده از برق ۱۰۰ درصد تجدید پذیر برای حرکت به سمت عدم تولید کربن، بازیافت ۹۹ درصد اقلام و کالاهای مصرفی با هدف گذاری هدر رفت صفر و استفاده از وسایل نقلیه عمومی و خودرو های الکترونیکی است.
زین سبب، المپیک توکیو برای دستیابی و مطابقت با آرمان های توسعه پایدار در سند ۲۰۳۰، پنج ستون پایداری را برای بازی های امسال در نظر گرفت:
علاوه بر موارد فوق، در راستای آماده سازی، کمیته برگزاری المپیک و پارا المپیک توکیو در سال ۲۰۱۶ اقدام به انتشار مجموعه ای از اصول اساسی به نام دستورالعمل منبع پایدار کرده که استانداردهایی را برای محصولات و خدمات مختلف در دوره مسابقات المپیک ۲۰۲۰ از جمله کالا های تجاری، لوازم چوبی، محصولات کشاورزی، کاغذ، احشام، آبزیان و روغن پالم تعیین می کند. در واقع این دستورالعمل به طور کلی منعکس کننده آرمان ها، اهداف و اقدامات مورد نیاز جهت آماده سازی و اجرا در مسابقات بوده ،مقوله پایداری را به طور کامل مورد توجه قرار داده و به عنوان چارچوبی برای فعالیت شرکت کنندگان این مسابقات عمل می کند. شایان ذکر است در این دستورالعمل، به مسایل مربوط به توسعه پایدار از قبیل حقوق بشر، حقوق مرتبط با حق بر کار، امور تجاری وابسته به آن و مسایل محیط زیستی پرداخته شده است.
در پی اهمیت موضوع تغیرات اقلیمی نیز در سال ۲۰۱۸، کمیته بین المللی المپیک و کمیته مربوط به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای تغییر اقلیم (UNFCCC) ابتکار عملی را در راستای طرح «ورزش برای اقدامات اقلیمی» راه اندازی کردند. جالب آنکه، اجرای طرح مذکور با تعامل بین کمیته المپیک و افراد اجرایی در شهر های میزبان صورت می پذیرد. مانند آنچه در ماده ۲ کنوانسیون پاریس و آنچه در پاراگراف های ۵ و ۱۲ طرح ورزش برای اقدامات اقلیمی مندرج گردیده، کمیته بین المللی المپیک نیز خود را ملزم به کاهش انتشار گاز کربن با در نظر داشتن اهداف بلند پروازانه دانسته است؛ این امر خود نشان دهنده عزم جدی برای رسیدن به این منظور است. هر چند که مانند بسیاری از حوزه های دیگر انرژی، موفقیت در این موضوع به میزان اجرایی شدن و عمل بدان بستگی دارد. با این حال، آماده سازی های مداوم برای بازی های المپیک توکیو نشان می دهد که کاهش واقعی انتشار گازهای گلخانه ای در رویدادی در مقیاس مسابقات المپیک با دشواری هایی نیز مواجه است. توافقنامه پاریس و طرح ورزش برای اقدامات اقلیمی نوید تعهداتی را می دهد که در المپیک های بعدی نظیر المپیک ۲۰۲۴ پاریس و ۲۰۲۸ لس آنجلس اهداف بالاتری را در خصوص کاهش انتشار گاز های گلخانه ای به همراه داشته باشد.
کمیته بین المللی المپیک در واکنش به افزایش فشار های جامعه مدنی، در مباحث حقوق بشری نیز تمهیدات قانونی را مطمح نظر خود قرار داده است. کمیته در قرار دادهای مناقصه و میزبانی، مفادی را برای ضمانت اجرای تعهدات حقوق بشری در نظر گرفته است. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که المپیک ۲۰۲۴ پاریس نخستین المپیکی خواهد بود که مفاد حقوق بشری در کلیه قراردادهای موسوم به «قرارداد شهر میزبان» اضافه می شود. هر چند قبل از برگزاری مسابقات المپیک به تعویق افتاده توکیو ۲۰۲۰، موضوعات حقوق بشری از جمله موضوع مربوط به حقوق افراد شاغل در تاسیسات ساختمانی مسابقات نیز مطرح شده بود. افزون بر این، یکی از این قبیل تمهیدات ناظر بر الزامات سازوکار مراقبت مقتضی (Due Diligence) است که بر این اساس کمیته سازماندهی بازی های المپیک ملزم به رعایت حقوق بشر، توسعه و اجرای استراتژیک حقوق بشر خواهد بود.
پیش از برگزاری مسابقات المپیک ۲۰۲۰ توکیو، کمیته اجرایی مسابقات اقدام به تدوین و انتشار نقشه راهبردی در راستای پایداری کرد که در پنج بخش مجزا که پیشتر نیز در همین نوشتار بدان اشاره شد، به بررسی هر کدام از این اهداف پنجگانه می پردازد. در این گزارش ژاپن خود را متعهد می سازد که تحقق آرمان های توسعه پایدار را از طریق اجرایی سازی و ارایه مدل های راه حل برای همه مردم جهان به نمایش گذارد. در نهایت، المپیک ۲۰۲۰ توکیو مفهوم «پایداری» برای برگزاری مسابقات المپیک را در قالب عبارتی خلاصه می کند:
« بیایید کمی بهتر باشیم - برای کره زمین و مردم».