مجمع گذار بیمه ای به کربن خالص صفر سازمان ملل و نقش آن در حقوق نرم-راشد رستمیان

 راشد رستمیان - کارشناس ارشد MBA از دانشگاه امیر کبیر  

در پی راه‌اندازی مجمع بیمه‌گران برای رسیدن به انتشار کربن صفر در ژوئن سال 2023، تلاش‌ها به منظور تسریع و گسترش اقدامات داوطلبانه در عرصه تغییرات اقلیمی توسط صنعت بیمه و سایر ذینفعان کلیدی آغاز شد. این در حالی بود که پیش از آن، یک اتحاد جهانی توسط برخی از شرکت‌های بیمه پیشرو به منظور مقابله با تغییرات اقلیمی تشکیل شده بود، اما این اتحاد پس از مدت کوتاهی به دلیل خروج برخی از اعضا و چالش‌های قانونی به ویژه در آمریکا شکست خورد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، پس از این شکست، از جامعه مالی، از جمله شرکت‌های بیمه، خواست تا به تعهدات خود در راستای کاهش کربن و حفاظت از محیط زیست ادامه دهند. این سخنان پس از آن مطرح شد که برخی از شرکت‌های بزرگ بیمه از جمله Munich Re، Swiss Re و Zurich Insurance Group از «اتحادیه انتشار صفر کربن» (NZIA) خارج شدند. نگرانی‌های موجود درباره قوانین ضد انحصار و مشکلات قانونی در آمریکا منجر به توقف فعالیت این ائتلاف شد و برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) نیز اعلام کرد که این اتحادیه دیگر از اعضای خود نمی‌خواهد اهداف کاهش انتشار کربن خود را اعلام کنند.

با این حال، در سال 2024 و تحت رهبری سازمان ملل، مجمع «گذار بیمه به کربن صفر خالص» (FIT) با حضور ۴۶ سازمان از سراسر جهان کار خود را آغاز کرد. این مجمع به طور ویژه به عنوان یک مجمع چندذینفعه و با هدف تسریع گذار صنعت بیمه به سمت اقتصادی مقاوم و کربن صفر خالص عمل می‌کند. این مجمع شامل ترکیبی از شرکت‌های بیمه، نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بیمه، جامعه علمی و آکادمیک، و سایر ذینفعان است که همگی در این فرآیند نقش دارند. سازمان ملل و FIT از نخستین راهنمای های برنامه‌های گذار برای شرکت‌های بیمه در کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP29) در باکو، جمهوری آذربایجان رونمایی کرد. این  مجمع که در آوریل گذشته تأسیس شد، یک مجمع چندذینفعه تحت رهبری سازمان ملل است که شامل شرکت‌های بیمه، نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بیمه، جامعه علمی و آکادمیک، جامعه مدنی و سایر ذینفعان کلیدی می‌شود تا استراتژی‌ها و شیوه‌های بیمه‌ای را پیش ببرد که به تسریع و گسترش یک  گذار عادلانه به اقتصادی مقاوم و کربن صفر خالص کمک کند. این مجمع تحت ریاست برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) فعالیت می‌کند و در حال حاضر شامل نزدیک به ۵۰ سازمان از سراسر جهان است. به این ترتیب، FIT به فضایی امن و معتبر برای همکاری‌های جهانی در راستای تغییرات اقلیمی و انتقال به کربن صفر تبدیل شده است. در همین راستا، نخستین گزارش این مجمع تحت عنوان «بستن شکاف ها و گپ: دستور کار جهانی در حال ظهور برنامه‌های گذار و نیاز به راهنمایی خاص بیمه» منتشر شد که به طور جامع ویژگی‌های کلیدی پرتفو‌های بیمه‌گری و چالش‌های مرتبط با توسعه برنامه‌های گذار به کربن صفر خالص را بررسی می‌کند. در کنار این تحولات، همکاری‌های بیشتری در سطح جهانی در حال شکل‌گیری است. به عنوان نمونه، فدراسیون بیمه برزیل (CNseg) به عنوان نخستین حامی رسمی FIT معرفی شد. این همکاری‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که برزیل در سال 2025 میزبان کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP30) خواهد بود. در نهایت، مجمع FIT اگرچه خود قدرت اتخاذ تصمیم های الزام‌آور ندارد،  با اتخاذ یک رویکرد ترکیبی از قوانین نرم و سخت، به دنبال حل چالش‌ها و شناسایی فرصت‌ها برای ارتقای راه‌حل‌های بیمه‌ای است که می‌توانند در تسریع روند انتقال به کربن صفر خالص نقش ایفا کنند. این رویکرد که در آن همکاری با مقامات نظارتی و تنظیم‌کننده بیمه و تعیین استانداردهای جهانی در زمینه کربن صفر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زمینه‌ساز گام‌های عملی در راستای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی خواهد بود. در ادامه به چگونگی شکل‌گیری حقوق نرم و سخت در این  مجمع  پرداخته خواهد شد:

مقررات نرم(Soft Regulation ) به مقرراتی اطلاق می‌شود که الزام‌آور نیستند، اما به‌طور غیررسمی به عنوان راهنما برای رفتارهای مطلوب یا استانداردهای بین‌المللی مورد پذیرش قرار می‌گیرند و این مقررات می‌توانند از طریق توافقات داوطلبانه، راهنماها، دستورالعمل‌ها و اعلامیه‌های بین‌المللی در سطح جهانی تأثیرگذار باشند. مجمع گذار بیمه ای به کربن خالص صفر سازمان ملل( FIT) با همکاری و هماهنگی میان ذینفعان مختلف در صنعت بیمه و تغییرات اقلیمی، به‌ویژه از طریق تدوین راهنماها و استانداردهای داوطلبانه، می‌تواند مقررات نرم را در این زمینه تقویت کند. این مقررات نرم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

- توسعه استانداردهای داوطلبانه: مجمع گذار بیمه ای به کربن خالص صفر سازمان ملل( FIT) با شناسایی و همکاری با شرکت‌های بیمه و نهادهای نظارتی می‌تواند استانداردهایی را برای اهداف کربن صفر و معیارهای بیمه‌ای توسعه دهد. این استانداردها ممکن است به طور رسمی الزام‌آور نباشند، اما از آنجایی که توسط ذینفعان کلیدی و نهادهای معتبر پذیرفته می‌شوند، تأثیر زیادی در رفتار شرکت‌ها در برخورد با قضیه کربن خواهند داشت.

- راهنماهای داوطلبانه: در مجمع گذار بیمه ای به کربن خالص صفر سازمان ملل( FIT) راهنماهای خاصی برای شرکت‌های بیمه در راستای تطابق با اهداف کربن صفر و کاهش انتشارات منتشر می‌شود. این راهنماها می‌توانند به عنوان معیارهایی برای توسعه استراتژی‌های کسب‌وکار و برنامه‌های انتقال به صفر خالص مورد استفاده قرار گیرند.

- گروه‌های مشورتی و تبادل اطلاعات: FIT با ایجاد گروه‌های مشورتی از نهادهای نظارتی، علمی، تحقیقاتی و جامعه مدنی، فضای مناسبی برای بحث و تبادل نظر در خصوص مسائل مختلف مرتبط با انتقال به صفر خالص فراهم می‌آورد. این جلسات مشورتی می‌توانند به شکل‌دهی به سیاست‌ها و دستورالعمل‌های غیرالزام‌آور کمک کنند که در سطح جهانی تأثیرگذار باشند.

-چالش‌ها و فرصت‌ها: از آنجایی که تغییرات اقلیمی یک موضوع جهانی است، FIT می‌تواند فرصت‌هایی برای شرکت‌ها فراهم آورد تا چالش‌های مربوط به تطابق با تغییرات اقلیمی را شناسایی و به آن‌ها پاسخ دهند. این می‌تواند به‌شکل تدوین بهترین شیوه‌ها، اشتراک‌گذاری تجربیات و استانداردهای مربوط به بیمه کربن صفر باشد که تأثیراتی غیرمستقیم و نرم بر قوانین و سیاست‌های جهانی خواهد داشت.

در حیطه مقررات سخت (Hard Regulation) نیز FIT می تواند موثر باشد. حقوق سخت، به قوانین و مقررات الزام‌آوری گفته می‌شود که توسط دولت‌ها یا نهادهای نظارتی تصویب می‌شوند و در صورت تخطی از آن‌ها، مجازات‌های قانونی در نظر گرفته می‌شود. FIT می‌تواند در شکل‌گیری قوانین سخت با تعامل نزدیک با مقامات نظارتی و تنظیم‌کننده بیمه، نقش موثری ایفا کند برای مثال می توان به موارد زیر اشاره نمود:

- تدوین سیاست‌های الزام‌آور: FIT با تعامل مستقیم با نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بیمه در کشورهای مختلف، می‌تواند بر سیاست‌های بیمه‌ای و مقررات زیست‌محیطی تأثیرگذار باشد. این تأثیر می‌تواند به تصویب قوانین الزام‌آور در راستای کاهش انتشار کربن، کاهش ریسک‌های زیست‌محیطی و رعایت معیارهای صفر خالص منجر شود.

-پیشنهاد مقررات جدید: با توجه به تأثیرگذاری روزافزون FIT و دیگر نهادهای مشابه، امکان پیشنهاد مقررات جدید به مقامات دولتی و تنظیم‌کننده‌های بیمه وجود دارد. این مقررات می‌توانند به‌طور خاص به استانداردهای گزارش‌دهی و نظارت بر اقدامات بیمه‌گران در زمینه کربن صفر، حفاظت از تنوع زیستی و مقابله با آلودگی مرتبط باشند.

- الزامات گزارش‌دهی: یکی از ویژگی‌های حقوق سخت، الزام به افشای اطلاعات و گزارش‌دهی شفاف است. FIT می‌تواند به مقامات نظارتی کمک کند تا به‌طور قانونی شرکت‌های بیمه را ملزم به گزارش‌دهی دقیق و شفاف درباره انتشارات کربنی خود، استراتژی‌های پایداری و اهداف مربوط به انتقال به صفر خالص کنند. این قوانین الزام‌آور می‌توانند از طریق نهادهایی مانند اتحادیه اروپا و دستورالعمل‌های گزارش‌دهی پایداری شرکت‌ها (CSRD) ایجاد شوند.

- تنظیم استانداردهای گزارش‌دهی کربن صفر: در صورت تصویب مقامات نظارتی، فوروم FIT می‌تواند کمک کند تا استانداردهایی برای گزارش‌دهی و افشای اطلاعات در خصوص انتقال به کربن صفر در صنعت بیمه ایجاد شود. این استانداردها می‌تواند به‌عنوان بخش‌های قانونی الزام‌آور در قوانین ملی و بین‌المللی گنجانده شود.

مجمع FIT به‌عنوان یک بستر چندذینفعه و تحت رهبری سازمان ملل، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی به حقوق نرم و حقوق سخت در زمینه انتقال به کربن صفر ایفا کند. از طریق همکاری با ذینفعان مختلف و تدوین راهنماهای داوطلبانه، این مجمع می‌تواند استانداردهای جهانی ایجاد کند که شرکت‌های بیمه در راستای اهداف کربن صفر پیش بروند. در عین حال، از طریق تعامل با مقامات نظارتی و تنظیم‌کننده‌ها، مجمع می‌تواند به شکل‌دهی به سیاست‌ها و مقررات الزام‌آور منجر شود که شرکت‌های بیمه را به اجرای استراتژی‌های محیط‌زیستی و پایدار الزام اور تشویق کند.

به نظر می رسد اگرچه صنعت بیمه در ایران هنوز در ابتدای راه در این خصوص بوده و شاید گام های کاملا عملی در مواجهه با تغییرات محیط زیستی به دلیل فضای سنتی آن بر نداشته است، با این حال با دید بین المللی و نیز چالش های محیط زیستی جهانی و توجه ویژه به ریسک های این بخش می بایست مطالعات لازم را به کمک نهادهای فعال این بخش صورت دهد و شرکت های بیمه و نهادهای نظارتی بیمه در صورت حمایت دولت موجبات حضور و فعالیت با همتایان بیمه ای خود در دنیا را در این مجمع پیگیری کنند چرا که تاخیر در انجام اقدامات این قسمت موجب زیان دیدن از عدم توجه به رقابت های موثر بین المللی است. تهیه و طراحی پوشش های بیمه ای محیط زیستی که خود باعث ترغیب فعالیت های تجدید پذیر می گردد موجبات رشد و توسعه صنعت بیمه در این بخش را در ایران فراهم می آورد و از طرفی صنعت بیمه ایران با کمک حقوقدانان فعال بخش حقوق محیط زیست و حقوق بین الملل می تواند نقش ویژه ای را در فضای داخلی و بین المللی ایجاد کند و منجر به ایجاد قوانین و مقررات نرم و سخت و مطلوب در راستای کمک به فعالیت های آتی بخش های صنعت و تولید در دنیا نیز گردد.