دکتر سیدقاسم زمانی - استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی zamani@atu.ac.ir
۱۴۰۳/۰۴/۱۸
1- حقوق بینالملل به عنوان یک رشته دانشگاهی از سال 1366 در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، و از سال 1373 در مقطع دکترای تخصصی در دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات) در ایران ایجاد گردید و به سرعت توسعه یافت. اکنون شمار قابل توجهی از دانشگاههای دولتی (علامه طباطبائی، شهید بهشتی، تهران و ...) و غیردولتی در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی دانشجوی حقوق بینالملل پذیرش میکنند. البته ایجاد این رشته دانشگاهی، متعاقباً به ایجاد رشتههای مرتبط و تخصصیتر مثل حقوق بشر، حقوق تجارت بینالملل، حقوق تجاری اقتصادی بینالمللی، حقوق محیط زیست، حقوق مالکیت فکری، حقوق تجارت الکترونیکی، حقوق کیفری بینالمللی و ... در مقطع کارشناسی ارشد، و نیز رشتههای «حقوق تجارت و سرمایهگذاری بینالمللی»، مدیریت قراردادهای بینالمللی نفت و گاز، و «حقوق نفت و گاز» در مقطع دکترای تخصصی نیز منتهی گردید. در سالهای اخیر فرایند گسترش رشتههای حقوق در مقاطع تحصیلات تکمیلی به علت طرح تحول در علوم انسانی و بازنگری در سرفصل دروس تا حد زیادی متوقف گشته است.
2- ناگفته پیداست که زبان اصلی رشته حقوق بینالملل، زبان فارسی نیست. دانش حقوق بینالملل در اساس و عموماً به زبان انگلیسی و تا حدی فرانسوی عرضه میشود. زبان رسمی اغلب سازمانهای بینالمللی انگلیسی و فرانسه است و کلیه اسناد و مصوبات این سازمانها به همین زبانها تنظیم و ارائه میگردد. احکام قضایی و آرای داوری بینالمللی عموماً به زبان انگلیسی و فرانسه نگارش و اعلام میشوند. دکترین و آموزههای علمی و یا به تعبیر بهتر کتابهای درسی حقوق بینالملل نیز عموماً در آمریکا و اروپا به زبان انگلیسی چاپ و منتشر میشوند. خلاصه، کل ادبیات رشته حقوق بینالملل و رشتههای مرتبط عموماً به زبانهای خارجی و غالباً انگلیسی است.
3- بنابراین، از ترجمه آثار خارجی در رشته حقوق بینالملل گریز و گزیری نیست. راهاندازی دیرهنگام رشته حقوق بینالملل در ایران در مقایسه با رشتههای حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرمشناسی، و حتی حقوق عمومی، باعث شده بود که اساتید و پژوهشگران حقوق بینالملل کمتر به ترجمه متون حقوقی بینالمللی در ایران همت بگمارند. قبل از انقلاب، اولین کتاب ترجمه، «تاریخ مختصر حقوق بینالملل» تألیف آرتور نوس بام بود که توسط مرحوم دکتر احمد متین دفتری از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه گردید و در سال 1337 توسط انتشارات امیر کبیر چاپ و منتشر گردید. کتاب ترجمه شده دیگر در این حوزه که ده سال بعد به زیور چاپ آراسته شد کتاب «حقوق بینالملل عمومی» تألیف پروفسور فقید فرانسوی شارل روسو بود که در سال 1347 توسط مرحوم دکتر محمدعلی حکمت به فارسی ترجمه گردید و توسط انتشارات دانشگاه تهران به زیور چاپ آراسته شد. وسواس و دقت مرحوم دکتر حکمت در ارائه ترجمهای دقیق و سلیس از این کتاب و اِعرابگذاری آن واقعاً بینظیر و ستودنی است. ده سال بعد نیز انقلاب اسلامی در ایران به پیروزی رسید و شروع انقلاب فرهنگی به توقف زنجیره ترجمه کتب حقوق بینالملل منجر گردید.
4- اما بحران گروگانگیری و متعاقباً امضای بیانیه الجزایر و تشکیل دیوان داوری دعاوی ایران- ایالات متحد آمریکا در اوایل دهه 1360، که ایجاد و توسعه دورههای تحصیلات تکمیلی حقوق بینالملل را در ایران ایجاب نمود، باعث گردید که فرایند ترجمه کتب و مقالات در حوزه حقوق بینالملل با سرعتی بیشتر و گسترهای وسیعتر از سابق از سر گرفته شود. به نظر میرسد نقطه شروع این فرایند را باید ترجمه و تحقیق کتاب «نهادهای روابط بینالملل: سیر تحول حقوق بینالملل و نهادهای بینالمللی» نوشته پروفسور کلود آلبر کلییار دانست که به همت استاد مسلّم و بلندآوازه حقوق بینالملل دکتر هدایتالله فلسفی صورت پذیرفت و در سال 1368 توسط نشر نو به زیور طبع آراسته شد. این اثر وزین استاد را باید سرآغاز نهضت ترجمه متون حقوق بینالملل در ایران در دوره جدید قلمداد کرد. (استاد دکتر هدایتالله فلسفی که به حق سمت استادی نسبت به این حقیر دارند در ترجمه صاحب سبک هستند و در میان آثار ترجمه شده به زبان فارسی در حوزه حقوق بینالملل، هنوز متنی به دقت، سلاست و روانی متون ترجمه شده ایشان عرضه نشده و یا حداقل حقیر آن را نیافته است. کتاب دو جلدی ترجمه ایشان تحت عنوان «نهادهای روابط بینالملل» و «سازمانهای بینالمللی»، آثاری بینظیر در این وادی قلمداد میشوند. لازم به یادآوری است که کتاب «نهادهای روابط بینالملل» در نهمین دوره انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، در بخش ترجمه به عنوان کتاب سال شناخته شد. متأسفانه این دو کتاب که به ترتیب در سالهای 1368 و 1371 به چاپ رسیدهاند و به زودی در بازار نایاب شدند، هیچگاه تجدید چاپ نشدند و اصرار به استاد برای تجدید چاپ تاکنون ره به جایی نبرده است.) ترجمه کتب «حقوق بینالملل دریاها» توسط آقای دکتر بهمن آقائی و «مباحثی از حقوق بینالملل اقتصادی» ترجمه آقای دکتر محمد امامی تلارمی از آثار برجسته ترجمه در اواخر دهه 1360 در رشته حقوق بینالملل قلمداد میشوند.
در این چهار دهه کتب و مقالات زیادی از زبانهای انگلیسی و فرانسوی در زمینههای مختلف حقوق بینالملل به فارسی ترجمه شده است. این آثار، گنجینهای نسبتاً غنی از ادبیات حقوق بینالملل فراهم آوردهاند و به توسعه دانش حقوق بینالملل در ایران کمک شایان توجهی نمودهاند. برخی از این کتب ترجمه شده به منابع درسی در دورههای کارشناسی ارشد و دکتری حقوق بینالملل تبدیل شدهاند که از آن جمله میتوان به ترجمه و تحقیق کتاب حقوق بینالملل اقتصادی اثر پروفسور آیگناتس زایدل هوهنفلدرن توسط راقم این سطور، ترجمه شرح و تفسیر طرح کمیسیون حقوق بینالملل در مورد مسؤولیت دولتها ناشی از اعمال متخلفانه توسط آقای دکتر علیرضا ابراهیمگل، و ترجمه آراء و نظریات مشورتی دیوان بینالمللی دادگستری توسط آقای دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی (و همکاران) اشاره نمود. علاوه بر این نهادهایی مثل کمیته ملی حقوق بشردوستانه حمایتهای مادی و معنوی زیادی جهت چاپ و انتشار ترجمه کتب و مقالات حوزه حقوق بینالملل بشردوستانه مبذول داشته است. بنابراین نهضت ترجمه متون حقوقی بینالمللی در ایران ثمرات مثبت قابل توجهی داشته است.
5- در مقایسه با سایر گرایشها و شاخههای حقوق، حقوق بینالملل به مراتب جوان و پویاتر است. پویایی حقوق بینالملل که از جمله خصایص و ویژگیهای ذاتی آن به شمار میرود مرهون تکثر و تنوع بازیگران، رشد و توسعه سازمانهای بینالمللی، تأثیر شگرف تحولات فنی و سیاسی بر حقوق بینالملل، اصل موازنه قدرت و یکجانبهگرایی در نظام بینالمللی، جهانی شدن و ... است. وحدت جامعه بینالمللی و نظام حقوقی حاکم بر آن، باعث میشود که تمام اسناد حقوقی بینالمللی که در سطح جهانی یا منطقهای تنظیم میشوند، کلیه آرای قضایی و داوری بینالمللی، اعمال حقوقی یکجانبه، وقایع حقوقی بینالمللی، و حتی قوانین داخلی و احکام احکام قضایی شماری از کشورها، جهت بررسی و تجزیه و تحلیل حائز اهمیت و توجهی ویژه باشند. دقیقاً در همین نقطه است که مقالات و پژوهشهایی که در حوزه حقوق بینالملل صورت میپذیرند، فارغ از آنکه توسط کدام پژوهشگر و در کدام کشور صورت پذیرفته، برای تمام علاقمندان و شیفتگان حقوق بینالملل در سراسر جهان قابل استفاده باشد. انتشار آنلاین و دسترسی آزاد و بدون هزینه به این مقالات کمک قابل توجهی به توسعه مرزهای دانش حقوق بینالملل و کاهش فاصله علمی میان دانشجویان و اساتید دانشگاههای کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعهیافته محسوب میشود.
6- بر اهل فن دانسته است که چاپ و انتشار کتب تألیفی و یا ترجمهای در ایران به لحاظ اداری چه فرایند طولانی، و از نظر مالی و اقتصادی چه هزینه سنگینی به دنبال دارد. همین امر شمارگان کتب منتشره را به شدت کاهش و در مقابل قیمت کتابها را فوقالعاده افزایش داده، به نحوی که خرید بسیاری از کتب را برای دانشجویان و حتی اساتید حقوق بسیار دشوار ساخته است. به این موانع باید مسأله ممیزی پیش از چاپ کتابها را نیز اضافه نمود، فرایندی که به ویژه بر کتابهایی که در حوزه حقوق بینالملل و حقوق بشر رویکردی صرفاً علمی و بیطرفانه دارند اثر منفی گذاشته، و با اطاله فرایند بررسی و ممیزی، نهایتاً مانع انتشار کل کتاب یا بخشهایی از آن شده است.
بر همین اساس ترجمه و انتشار مقالات حقوق بینالملل که به مراتب کمتر با موانع فوق مواجه است، جایگزینی مناسب قلمداد میگردد. بدیهی است که اگر تألیف و یا ترجمه مقالات حقوقی بینالمللی که عموماً وقایع روز حقوق بینالملل را انعکاس میدهند، در صف طولانی چاپ و انتشار به انتظار بنشینند طراوت و تازگی خود را از دست داده، و به سرعت تاریخ مصرف و استفاده از آنها منقضی میگردد. با توسعه دورههای تحصیلات تکمیلی حقوق بینالملل و گرایشهای وابسته به آن در ایران، و نیز ضعف زبان خارجی اغلب دانشجویان این رشته، انتشار سریع و آنلاین ترجمه این مقالات کمک شایان توجهی به مشتاقان آموزش و پژوهش حقوق بینالملل در ایران خواهد بود.
7- در سالهای اخیر آکادمی بیگدلی (Bigdeli Academy) نقش قابل توجهی در ترجمه و انتشار مقالات حقوقی بینالمللی داشته است. این آکادمی یک نهاد علمی وابسته به بنیاد «حقوق بینالملل ضیائی بیگدلی» است که در سال 2020 توسط استاد گرانقدر جناب آقای دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با همکاری جناب آقای دکتر صادق ضیائی بیگدلی ایجاد گردید و با مساعدت جناب آقای دکتر پوریا عسکری در مقام عضو هیأت مدیره بنیاد به فعالیتهای خود ادامه میدهد. هدف اصلی آکادمی بیگدلی و بنیاد، اعتلا و نوآوری آموزش و پژوهش حقوق بین الملل با استفاده از فضای مجازی و همگام با توسعه و تحول حقوق بینالملل در جهان معاصر است. امروزه برنامه آکادمی بیگدلی عمدتاً محدود به انتشار مقالات کوتاه ترجمه شده به فارسی در زمینه موضوعات جدید و بین رشتهای حقوق بین الملل است. این سلسله مقالات به صورت یک روز در میان در دسترس عموم علاقمندان قرار می گیرند. لازم به ذکر است که این مقالات با وسواس خاصی از میان آثار مختلف و متعدد مرتبط با موضوعات و دغدغه های روز مربوط به حقوق بینالملل بررسی و گزینش می گردند که شامل سایت های معتبر علمی هستند. هر یک از مقالات توسط یکی از اساتید، دانشآموختگان، و یا دانشجویان حقوق بینالملل ترجمه شده و به وسیله شخصی دیگر از اساتید حقوق بینالملل مورد ویرایش علمی قرار گرفته و متعاقباً متن کامل مقاله در فضای مجازی انتشار مییابد و در دسترس همگان قرار میگیرد. تعداد این مقالات و تنوع آنها حکایت از زحمات زیاد و توانفرسایی دارد که آکادمی بیگدلی و مترجمان و ویراستاران مقالات متحمل شدهاند و از این جهت شایسته تقدیر و سپاس ویژه هستند. این مقالات منبع روزآمد و معتبری برای آزمونهای ورودی دورههای مختلف تحصیلات تکمیلی به شمار میروند.
8- اما گام مهم دیگری که آکادمی بیگدلی در این زمینه برداشته، آن است که به انتشار الکترونیکی مقالات و عرضه آزاد و رایگان آن به عموم شیفتگان حقوق بینالملل بسنده نکرده و به انتشار نسخه کاغذی مقالات در قالب کتاب توسط انتشارات وزین گنج دانش مبادرت ورزیده است. کتاب دو جلدی «حقوق بینالملل در ترازوی ارزشها» مشتمل بر 171 مقالهای است که در سالهای 1399-1400 در آکادمی بیگدلی ترجمه و انتشار یافته و با نظارت علمی آقای دکتر ضیائی بیگدلی در سال 1402 توسط انتشارات گنج دانش به زیور چاپ آراسته شده است. این مهم علاوه بر آنکه امکان مطالعه مقالات توسط علاقمندانی که ترجیح میدهند نسخه کاغذی مقالات را در اختیار داشته باشند فراهم ساخته، به ماندگاری آثار و قابل دسترس ساختن آن برای علاقمندان به نسخه کاغذی مقالات در فورمت کتاب کمک شایان توجهی محسوب می شود.
9- با وجود موفقیتهای حاصله، به نظر میرسد نهضت ترجمه متون حقوقی بینالمللی در ایران عاری از تأملات، پیشنهادها و راهکارهایی جدید نیز نیست:
الف: ضرورت ترجمه کتب در شاخههای تخصصی و جدید حقوق بینالملل: حقوق بینالملل، پیوسته در حال تحول و گسترش است. اگر در گذشته، حقوق بینالملل، عمدتاً به قواعد حاکم بر مخاصمات مسلحانه و روابط دیپلماتیک و کنسولی محدود میشد، امروز به تبع توسعه شگرف و سریع روابط بینالمللی و به ویژه گسترش تعاملات در فضای سایبر، هوش مصنوعی و ... شاخههایی متعدد و جدید پیدا کرده، و از این رو ضرورت ترجمه متون حقوقی بینالمللی در شاخههای جدید کاملاً هویداست. در حقیقت حدود 37 سال از ایجاد دوره کارشناسی ارشد حقوق بینالملل، و 30 سال از ایجاد دوره دکترای حقوق بینالملل در ایران میگذرد، و اکنون زمان آن رسیده که برای تغذیه روزآمد این رشتهها از حد ترجمه متون صرفاً درسی و با عنوان «حقوق بینالملل» و یا «حقوق بینالملل عمومی»، پای را فراتر نهاده و بیش از پیش در شاخههای تخصصی حقوق بینالملل به ترجمه آثار وزین و فاخر مبادرت شود. ماندن در سطح و کلیات، عقبماندگی جامعه علمی کشور در این زمینه را تشدید مینماید.
ب: دقت در ترجمه و ممیزی علمی آثار ترجمه شده: ترجمه کاری است بس دشوار. در متون حقوقی این صعوبت و سختی مضاعف میگردد. حقوق، زبان خاص خود را دارد و از زبان عام محاورهای بسیار فاصله دارد. در دنیای بیانتهای حقوق، واژگان بار معنایی خاص و ویژه خود را دارند. بر این اساس، در ترجمه متون حقوقی بینالمللی باید دقتی ویژه مبذول داشت. قطعاً صرف تسلط بر دانش حقوق بینالملل، و یا صرف تسلط بر زبان و ادبیات خارجی به تنهایی برای ترجمه سلیس و دقیق از یک مقاله و یا کتاب در زمینه حقوق بینالملل کافی نیست. فردی که سودای ترجمه در این وادی را دارد باید تسلطی نسبی بر هر دو حوزه داشته باشد تا بتواند پل ارتباطی مناسبی میان مؤلف خارجی و مخاطب فارسی برقرار سازد. به نظر میرسد جای ممیزی علمی پیش از چاپ آثار ترجمه شده در ایران و یا نشریهای که آثار ترجمه شده در ایران را علمی و منصفانه نقد کند کاملاً خالی باشد.
ج: نظارت دقیقتر بر آثار علمی به ظاهر تألیفی: متأسفانه بازار مکاره علمی شدیدی در ایران وجود دارد. تنزل کیفیت آموزش در مقاطع تحصیلات تکمیلی همه رشتهها در یک دهه اخیر کاملاً محسوس است و در رشته حقوق بینالملل که عمدتاً بر منابع خارجی تکیه دارد ملموستر. تشدید روحیه مدرکگرایی در سطح عمومی و عنوان پرطمطراق رشته حقوق بینالملل، بسیاری را به ترجمه پایاننامهها، مقالات و کتب خارجی، و تلقی آنها به عنوان آثار اصیل تألیفی سوق داده است. آستانه تقلب آنچنان گسترش یافته که وزارت علوم را به تصویب قوانین مقابله با تقلب در آثار علمی، تهیه سامانه همانندیابی و ... وادار کرده است. بر همین اساس، لازم است بیش از پیش مراقب بود که متون ترجمه شده که حقیقتاً امانتی است در اختیار مترجم، از رهگذر خیانت در امانت به عنوان تألیف عرضه نشود. در اغلب اینگونه موارد با نقض کپیرایت، تلفیقی از دو عمل مجرمانه سرقت و خیانت در امانت رخ میدهد و مؤلف نگونبخت همزمان حقوق مادی و معنوی ناشی از اثر خویش را یکجا از دست میدهد!!!
د: امتیاز قلیل ترجمه کتب و مقالات در مراکز علمی کشور: در فرایند پذیرش دانشجویان در مقاطع دکتری، و یا ترفیع و ارتقای اعضای هیأت علمی، آنچنان امتیاز قلیلی برای آثار ترجمه در نظر گرفته شده که اشخاص کمتر به این منظور به ترجمه آثار علمی روی میآورند. این امر بر اهل فن پوشیده نیست که ترجمه دقیق و سلیس یک اثر خارجی، زحمتی به مراتب بیش از تألیف دارد. مترجم باید با تسلط بر دو زبان مبدأ و مقصد، ودیعهای که از مؤلف خارجی به امانت نزد وی نهاده شده است(اگر مجوز ترجمه اخذ شده باشد) را برای آنکه خواننده پارسی زبان از این اثر بهره علمی صحیح و مناسب ببرد، در ترجمه نهایت دقت را به کار بندد. بر این اساس، برای نمونه هنگامی که دانشگاهها بر اساس مصوبات وزارت علوم، برای ترجمه یک کتاب خارجی هزار صفحهای، کمتر از یک مقاله علمی – پژوهشی ده صفحهای امتیاز در نظر گرفته شده است!!! آیا میتوان به موفقیت نهضت ترجمه خوشبین بود و به حفظ امانت و دقت در آثار ترجمه شده امیدوار ماند؟
ه: ممنوعیت نشریات علمی – پژوهشی از چاپ مقالات ترجمه شده، اعمال ممیزی غیرعلمی در آثار ترجمه شده توسط نهادهای نظارتی، نگاه غالباً اقتصادی به ترجمه، عدم دسترسی به آثار علمی خارجی تراز اول، بحران در صنعت چاپ و نشر در کشور، فقدان واحد درسی فن ترجمه در میان دروس رشته حقوق بینالملل در مقطع کارشناسی ارشد، سطحینگری به درس متون حقوقی و زبان تخصصی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری حقوق، و هزار عامل دیگر باعث شده است مانند افرادی که از فرط تشنگی بر لب دریا جان به جان آفرین تسلیم میکنند، در کشور جمهوری اسلامی ایران که هر روز مسأله حقوقی بینالمللی جدیدی دارد و سخت به اشراف بر دانش روز حقوق بینالملل نیاز دارد، از نهضت ترجمه طرف چندانی نبندیم.
و: در نهایت تأکید بر اهمیت نهضت ترجمه حقوق بینالملل در ایران، نباید ما را از دو واقعیت مهم غافل سازد. از یک سوی اساتید و پژوهشگران حقوق بینالملل در ایران باید خود را باور داشته و نسبت به تألیف کتب و مقالات حقوق بینالملل به زبان فارسی بیش از پیش اهتمام ورزند. در برخی موارد سطح علمی شماری از کتب و مقالاتی که در حوزههای مختلف حقوق بینالملل توسط نویسندگان ایرانی به زبان فارسی تألیف شدهاند، از نمونههای مشابه خارجی اگر بالاتر نباشد قطعاً پایینتر نیست. از سوی دیگر واقعیت آن است که به هر حال زبان اصلی ادبیات حقوق بینالملل، زبان انگلیسی و یا فرانسه است و امکان ارتباط حقوقدانان ایرانی با حقوقدانان کشورهای دیگر و حضور مؤثر در مراکز علمی خارجی و مراجع بینالمللی، و نیز انتقال دانش و تجربه علمی به فراسوی مرزهای کشور، جز با اتکاء به آن زبانها امکانپذیر نیست. نهضت ترجمه حقوق بینالملل، جنبشی یک سویه، مسیری یکطرفه و غیرتعاملی است. اصرار بر اهمیت نهضت ترجمه و ضرورت توسعه آن در ایران، نباید باعث شود که اساتید و پژوهشگران ایرانی از تولید و انتشار اندیشههای حقوقی خویش به زبانهای زنده دنیا در قالب کتب و مقالات به زبانهای معتبر بینالمللی غافل شوند. انتشار دوفصلنامه ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد توسط انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد (Iranian Review for UN Studies) با مدیریت مسئوولی استاد پرآوازه حقوق بین الملل دکتر جمشید ممتاز و سردبیری دکتر محمدرضا ضیایی بیگدلی و نیز مجله حقوق بینالملل و تطبیقی (Iranian Journal of International and Comparative Law) به زبان انگلیسی، به صاحب امتیازی دانشگاه قم و با سردبیری آقای دکتر مصطفی فضائلی گام هایی بس مهم و ارزنده در این زمینه تلقی میشود و نیاز است تا وزارت محترم علوم مساعدت های بیشتری را در زمینه اعطا و حفظ درجه علمی این تلاش های علمی در نظر گیرد. علاوه بر این مشارکت شماری از حقوقدانان ایرانی در نگارش بخش ایران در دایرهالمعارف حقوق بینالملل عمومی در آسیا با نظارت و ویراستاری استاد گرانسنگ حقوق بینالملل و قاضی دیوان داوری دعاوی ایران – ایالات متحد آمریکا آقای دکتر سیدجمال سیفی با همکاری دوست عزیزم آقای دکتر میرشهبیز شافع را باید مورد تحسین قرار داد.
10- ترجمه نه تنها پل ارتباطی میان دو زبان، بلکه کانال انتقال دانش و توزیع منصفانه آن در سطح جهان است. در عصر جهانی شدن، تأثیر شگرف فضای مجازی بر زندگی روزمره انسانها، توسعه حیرتانگیز هوش مصنوعی و تحول مفهوم سواد رسانهای، شیوههای گسترش مرزهای دانش حقوق بینالملل سخت نیازمند بازبینی و تجدیدنظر است. با این حال نهضت و یا جنبش ترجمه در حوزه حقوق بینالملل بیش از پیش ضروری جلوه میکند. استاد گرانقدر آقای محمدرضا ضیائی بیگدلی که هشتاد و دومین سال زندگی پربرکت خویش را پشت سر میگذراند، و پانزده سال پیش در سال 1388 مشمول بازنشستگی اجباری در دانشگاه علامه طباطبائی قرار گرفت، بر خلاف بسیاری از اساتید حقوق بینالملل، هیچگاه آموزش، پژوهش، و مدیریت ترجمه متون حقوق بینالملل در ایران را رها نکرد، و از کنایهها نهراسید. استاد به فراست دریافته، که در فضای فعلی کشور، ترجمه دقیق و روزآمد مقالات و تحقیقات حقوقی بینالمللی، سهم به سزایی در غنیسازی ادبیات و دانش حقوق بینالملل در ایران و دیگر کشورهای فارسیزبان مثل افغانستان و تاجیکستان دارد. حضور پرانرژی و مستمر ایشان در دانشگاه علامه طباطبائی و دیگر مراکز علمی کشور الگوی بسیار مناسبی برای اساتید و پژوهشگران حقوق بینالملل در ایران قلمداد میشود. همت والا و نظارت عالیه استاد در پیشبرد نهضت ترجمه حقوق بینالملل در ایران بینظیر و ستودنی است.
تداوم و توسعه نهضت ترجمه حقوق بینالملل در ایران را باید به فال نیک گرفت و اظهار امیدواری کرد که این مهم با بذل عنایت به حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان کتب و مقالات علمی در عرصه حقوق بینالملل صورت گیرد. ابتکار آقای دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی در تأسیس آکادمی بیگدلی و غنیسازی ادبیات حقوق بینالملل از رهگذر ترجمه و ارائه مقالات حقوقی بینالمللی را باید مورد تحسین و تقدیر قرار داد.
باشد که این راه توسط دیگران و به ویژه نهادها و مراکز علمی برخوردار از امکانات مالی مناسب نیز در پیش گرفته و توسعه یابد.