کودکان در خط مقدم بحران تغییرات اقلیمی-مهشید جمالی

مهشید جمالی - دانشجوی کارشناسی‌ارشد حقوق بین‌الملل و کارشناس زبان و ادبیات انگلیسی

تغییرات اقلیمی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های قرن بیست و یکم شناخته میشود. تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی و آلودگی‌های زیست محیطی، گرمای هوا و افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین، پیامدهای جبران‌ناپذیری در زمینه سلامت عمومی، امنیت غذایی و حقوق بشر به همراه داشته است. این بحران علاوه بر آنکه تهدیدی عظیم برای محیط زیست تلقی میشود، تاثیرات شگرفی بر سلامت و رفاه تمام أبناء بشر از جمله نسل‌های آینده میگذارد. در این میان نیز کودکان به‌عنوان گروهی حساس و آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی، نیازمند توجه ویژه‌ای می‌باشند تا حق بر سلامت آنها نقض نشود.

حق بر سلامت در ماده ۲۴ کنوانسیون حقوق کودک به رسمیت شناخته شده است. این کنوانسیون یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی در زمینه حمایت از حقوق کودکان مییاشد. تغییرات اقلیمی در وهله اول حق بر حیات (ماده ۶ کنوانسیون حقوق کودک) و حق بر سلامت را به خطر می‌اندازد. در وهله دوم، حق برخورداری از استانداردهای مناسب زندگی، حق تفریح، بازی و سرگرمی و حق بر آموزش که به ترتیب در ماده‌های ۲۷ و ۳۱ و ۲۴ کنوانسیون حقوق کودک مورد حمایت قرار گرفته را تهدید میکند. در این راستا یونیسف نیز از تهدید زندگی و سلامت کودکان به واسطه تغییرات اقلیمی غافل نمانده است و آن را خطری جدی علیه بقا و رشد کودکان دانسته است (اینجا). تغییرات اقلیمی همچون آتش‌سوزی جنگل‌ها که موجب گرمای شدید میشود و یا آلودگی هوا که تنفس سالم را از بین میبرد، باعث میشود کودکان در معرض خطر بالایی برای ابتلا به بیماری‌های مزمن و یا حتی مرگ قرار بگیرند. در دماهای بالا خطر گرمازدگی نیز وجود دارد که میتواند باعث آسیب به مغز و اندام‌های کودکان شود و یا آسم و ذات‌الریه در کودکانی که در این محیط‌ها زندگی میکنند، پدیدار گردد. در این میان آلودگی هوا به ریه کودکان نیز آسیب وارد میکند و مانع از توسعه و رشد مغز میشود که بر سیستم ایمنی و علاوه بر آن سلامت روان نیز تاثیر میگذارد و احساساتی چون ناامنی، اضطراب و افسردگی ناشی از بلایای طبیعی یا نگرانی در مورد آینده کره زمین میتواند کیفیت و آرامش زندگی کودکان را تحت تاثیر قرار دهد و حق بر داشتن روانی سالم از این کودکان سلب شود ( اینجا ). این بحران از لحظه جنینی تا زمان بزرگسالی فرد، به سلامت جسمانی و روانی حمله میکند و این موضوع بر روی کودکان تمام نقاط دنیا، حتی کشورهای پیشرفته و با درآمد بالا نیز تاثیر میگذارد و جامعه جهانی نیز به اندازه کافی برای حفاظت از آنها اقدام نمیکند. بیماری ‌هایی که جان کودکان را در سنین پایین به خطر میندازد، به دلیل تخریب محیط زیست و تغیرات اقلیمی در حال گسترش هستند  و حق بر حیات و سلامت کودکان را که از بنیادین‌ترین حقوق هستند نقض میکنند. در کنار آن، سوءتغذیه نیز مشکلی جدی است که به دلیل افزایش دما و یا بارش‌های خیلی کم یا خیلی زیاد و تغییر در محصولات کشاورزی، پدیدار میگردد. همچنین امکان تحصیل و آموزش برای تعداد زیادی از کودکان درگیر با بلایای ناشی از تغییرات اقلیمی، از بین میرود که یونیسف تعداد این دسته از کودکان را ۴۰ میلیون نفر در هر سال برآورد کرده است (اینجا).  یونیسف همچنین اظهار داشته است که بیش از ۵۰۰ میلیون کودک در مناطقی زندگی میکنند که درگیر سیل میباشند و حدودا ۱۶۰ میلیون کودک در مناطقی سکونت دارند که خشکسالی‌های شدید جریان دارد و انتظار میرود تا سال ۲۰۴۰ میلادی، حدودا ۲۵ میلیون کودک درگیر با سوء تغذیه باشند که تمام این تخمین‌ها حاکی از خطرات تغییرات اقلیمی که بحرانی عظیم است میباشد و لزوم توجه به این مسئله را بیش از پیش  محرز میسازد (اینجا).

حال که آسیب‌ها و عوارضی که تغییرات اقلیمی بر سلامت جسمانی و روانی کودکان می‌گذارند را به میان آوردیم، وقت آن رسیده است که بگوییم که کودکان در این زمینه نادیده گرفته شده‌اند و لازم است تا در مرکز توجه جامعه جهانی قرار بگیرند. بحران تغییرات اقلیمی یک وضعیت اضطراری جهانی و یک بحران حقوق کودک است که نیازهای بشردوستانه در تمامی زمینه‌ها را طلب میکند. زیرا کودکان حقِ ذاتیِ داشتنِ محیطی پاک را دارند تا در دنیایی رشد کنند که به دلیل تغییرات اقلیمی و تخریب محیط زیست، خطرناک و کشنده نباشد. دولت‌ها در این زمینه تکالیفی دارند و موظف هستند تا محیطی پاک و سالم را برای زندگی و رشد کودکان فراهم آورند و تحقق حقوقشان را تضمین کنند. این یک مسئولیت جمعی است و نیازمند همکاری دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی با یکدیگر میباشد. بر مبنای کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها موظفند تا از حقوق کودکان در برابر هرگونه تهدید محافظت کنند.

بنابراین لازم است تا دولت‌ها:

۱.ابتدا از طریق آموزش، آگاهی عمومی درباره تاثیرات مخرب تغییرات اقلیمی را ارتقاء بخشند و عموم مردم را در رابطه با آسیب‌های جبران ناپذیر این بحران، آگاه کنند و آموزش‌های لازم برای مقابله با این معضل را ارائه کنند تا این مسئله در مرکز توجه قرار گیرد و نادیده گرفته نشود.

۲.محیط زیستی پاک را به جهت حمایت و احترام به حقوق کودکان فراهم آورند.

۳.از طریق ایجاد زیرساخت‌های مناسب، آب آشامیدنی سالم و غذای کافی و مناسب را برای کودکان تامین کنند که این مسئله نیازمند سرمایه‌گذاری صحیح میباشد تا زیرساخت‌های مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی شکل بگیرد که شامل سیستم‌های اجتماعی و آموزشی نیز باشد تا بتوان به نیازهای خاص کودکان نیز پاسخ داد.

۴.حمایت روانی لازم را به عمل آورند و خدمات مشاوره‌ای و حمایتی برای کودکانی که تحت تاثیر بحران‌های محیط زیستی قرار گرفته‌اند و همچنین خانواده‌ هایشان، فراهم آورند.

نتیجه بحث

 کودکان به عنوان قشر آسیب‌پذیر در برابر این تغییرات، نیازمند نگاهی ویژه هستند تا این مسئله تهدیدی برای سلامت جسمی و روانی کودکان نباشد. در این راستا کنوانسیون حقوق کودک، دولت‌ها را مکلف به تامین بهترین شرایط برای رشد و توسعه کودکان میداند. بنابراین برای مقابله با چالش‌های ناشی از این بحران، لازم است تا اقدامات قانونی موثری در این باب صورت پذیرد که آموزش و آگاهی‌رسانی درباره تاثیرات تغییرات اقلیمی، سرمایه‌گذاری در جهت دسترسی به محیط زیست سالم و پاک و تضمین تحقق حقوق بنیادین کودکان و حفظ سلامت آنها بسیار ضروری است که نباید به فراموشی سپرده شود.