سیدمحمدعلی علوی - دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه تهران (پردیس فارابی)
۱۴۰۳/۱۰/۰۸
کمیسیون مستقل بین المللی تحقیق در مورد اراضی اشغالی فلسطین به دنبال جنگ غزه و تصویب قطعنامه «تضمین احترام به حقوق بشر بین المللی و حقوق بشردوستانه بین المللی در سرزمین های اشغالی فلسطین شامل قدس شرقی و اسرائیلA/HRC/RES/S-30/1, 28 May 2021)) » توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد تشکیل شده است تا تمامی موارد ادعایی نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بین المللی را بررسی و گزارش کند. در مارس 2024 و به دنبال گسترده شدن آتش درگیری در فلسطین اشغالی، شورای حقوق بشر دو قطعنامه را به تصویب رساند و به دنبال آن از کمیسیون مزبور خواست تا گزارشی را در مورد هویت شهرکنشینان و همچنین گروه های شهرک نشین درگیر در اقدامات تروریستی تهیه نموده و خشونت یا ارعاب علیه غیرنظامیان فلسطینی که توسط رژیم صهیونیستی و کشورهای ثالث صورت گرفته است را ارائه نماید. (A/HRC/RES/55/32) در قطعنامه دیگر نیز برررسی استفاده دوگانه رژیم صهیونیستی از تسلیحات و مهمات در جریان عملیات نظامی اسرائیل از 7 اکتبر 2023 میلادی و احصاء موارد مربوط به مسئولیت دولتی از کمیسیون خواسته شد. A/HRC/RES/55/28).)
در همین راستا، این کمیسیون که اعضای اصلی آن خانم ناوانتیم پیلای(Ms. Navanethem Pillay (South Africa),) ، آقای میلون کوتاری(Mr. Miloon Kothari (India)) و آقای کریس سیدوتی(Mr. Chris Sidoti (Australia)) هستند، در دهم اکتبر 2024 میلادی(19 مهرماه 1403) گزارش جدیدی از وقایع جاری در سرزمینهای اشغالی فلسطین و بحران غزه منتشر کرد و در آن با اشاره به یافته های واقعی از حملات به مراکز درمانی و پرسنل آن، رفتار با بازداشت شدگان از سوی هر دو طرف مخاصمه و تطابق آن با قواعد و مقررات حقوق بین الملل تلاش نموده تا نتایج مشخصی از وضعیت بحران جاری در غزه جهت ارائه به مجمع عمومی سازمان ملل متحد آماده سازد که در ادامه شرح آن خواهد رفت.
گزارش کمیسیون مستقل بین المللی تحقیق در مورد اراضی اشغالی فلسطین، مطابق با قطعنامه 1/30-S شورای حقوق بشر (27 آوریل 2021) ارائه شده است که به دنبال خیزش باب العامود (هبه باب العامود) در 13 آوریل 2021 میلادی، تشکیل فوری یک کمیسیون تحقیق مستقل و بین المللی توسط رئیس شورای حقوق بشر در نظر گرفته شد تا موارد ادعایی نقض حقوق بشردوستانه بین المللی و حقوق بشری را بررسی کند. این گزارش که سومین گزارش کمیسیون به مجمع عمومی محسوب میشود، در مورد حملاتی است که از 7 اکتبر 2023 میلادی و پس از آن رخ داده است. در این گزارش تصریح شده است که علیرغم درخواست جهت دسترسی به اطلاعات برای اسرائیل، فلسطین و وزارت بهداشت غزه، هیچ پاسخی از سوی اسرائیل دریافت نشد حال آنکه طرف فلسطینی و وزارت بهداشت غزه اطلاعاتی را ارائه کردند.
آنچه به صراحت در گزارش تصریح شده، تأکید بر این موضوع است که سرزمینهای فلسطین اشغالی شامل قدس شرقی، غزه و جولان اشغالی سوریه تحت اشغال جنگ طلبانه اسرائیل قرار داشته(A/HRC/RES/S-30/1, para 4.) ، و به عنوان قدرت اشغالگر بدان توصیه شده که به اشغال غیرقانونی سرزمین فلسطین پایان داده و شهرک سازیهای جدید از جمله در نوار غزه را متوقف کند.(para. 113(a)) همچنین به طرف فلسطینی نیز توصیه شده تا آزادی فوری و بدون قید و شرط تمامی گروگانها را در دستورکار قرار دهد.( para 114(a)) کمیسیون در بخش جداگانه ای که بیشترین حجم گزارش را به خود اختصاص داده است، براساس اطلاعات محرمانه ای که از قربانیان، شاهدان و دیگر منابع موثق جمع آوری و مستند شده است، ابعاد مختلف حمله به مراکز درمانی و پرسنل مربوطه توسط طرفین درگیری و ادعاهای مربوط به استفاده از بیمارستانها برای مقاصد نظامی، برخورد با بازداشت شدگان و گروگانها توسط طرف اسرائیلی و فلسطینی را به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار داده و در ادامه با ارائه نتایج نهایی از یافته های مزبور، یکسری توصیه ها خطاب به طرفین درگیری و سایر دولتها با عنوان اشخاص ثالث ارائه نموده است که موارد مزبور بطور خلاصه در ادامه طرح خواهند شد.
الف) بازداشت شدگان و گروگان ها
بنا به گزارش کمیسیون، در 7 اکتبر 2023 میلادی، در مجموع 251 نفر شامل 226 غیرنظامی و 25 نیروی نظامی اسرائیلی توسط گروه های مسلح فلسطینی در سرزمینهای اشغالی ربوده شده و به عنوان گروگان به غزه برده شده اند که در جمعیت غیرنظامی 90 زن و 36 کودک و همچنین افراد مسن و اتباع غیراسرائیلی بوده اند. تاکنون اکثر زنان و کودکان اسرائیلی آزاد شده اند و البته 101 نفر کماکان در اسارت به سر میبرند.( para. 73) در میان اینها 36 کودک هستند و نیز 9 کودک زیر 5 سال سن داشتند و 10 کودک بدون اعضای خانواده در اختیار حماس بودند.( para. 78)
در نتیجه واکنش نیروهای نظامی اسرائیل به عملیات طوفان الأقصی، بین 7 اکتبر 2023 تا ژوئیه 2024 میلادی، بیش از 14000 فلسطینی توسط نیروی نظامی اسرائیل در غزه و کرانه باختری دستگیر شده اند که این افراد شامل اعضای گروههای مسلح فلسطینی، کارگران فلسطینی که در جریان مخاصمه در سرزمینهای اشغالی به کار روزمره فعالیت داشته و دارای مجوز بوده اند و همچنین روزنامه نگار، کادر پزشکی، بیماران، کارکنان سازمان ملل متحد و... میباشند.( para. 41-44) در این میان آنچه جلب توجه میکند آنکه کمیسیون گزارش میدهد بسیاری از بازداشت شدگان، دلیل دستگیری خودشان را نمیدانند و این نشان از عدم رسیدگی نسبت به آنها دارد، حال آنکه مطابق با ماده 17 کنوانسیون سوم ژنو راجع به اسیران جنگی و همچنین ماده 75 کنوانسیون چهارم ژنو، مربوط به حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ، اسیران جنگی و افراد بازداشت شده غیرنظامی بایستی بلافاصله از دلایل بازداشت خود مطلع شوند تا از این طریق از بازداشتهای خودسرانه ممانعت به عمل آمده و حقوق اساسی بازداشت شدگان مورد تضمین قرار گیرد. همچنین ماده 34 کنوانسیون چهارم ژنو گروگانگیری را ممنوع اعلام کرده. نیز کنوانسیون بین المللی علیه گروگانگیری(1979) که تاکنون 171 کشور بدان پیوسته اند و از میان آنها جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، عربستان، سوریه، لبنان، آمریکا و یمن و نیز رژیم صهیونیستی اسرائیل عضو این کنوانسیون هستند، کشورهای عضو را موظف نموده تا صلاحیت قضایی خود را برای محاکمه مرتکبین گروگانگیری اعمال نموده و همکاری های بین المللی در زمینه پیشگیری و تعقیب قضایی گروگانگیری مشتمل بر تبادل اطلاعات و معاضدت قضایی را در نظر بگیرند.
کمیسیون اشاره داشته که نیروهای نظامی اسرائیل اسرایی که در مناطق شمالی بازداشت شده اند را هنگام آزادی در مناطق جنوبی غزه رها کرده اند و مانع از بازگشت آنها به سرزمینهای شمال غزه و محل اصلی خود که خانواده شان در آنجا مستقر هستند شده اند.( para 47) این نوع رفتار احتمال انتقال اجباری افراد غیرنظامی را تقویت میکند که منطبق بر ماده 49 کنوانسیون چهارم ژنو منع شده است. این موضوع در ماده 17 پروتکل الحاقی 1977 ژنو در خصوص حمایت از قربانیان مخاصمات مسحانه غیربین المللی نیز تأکید شده است.
بدرفتاری در حین دستگیری، در حین انتقال به بازداشتگاه و در داخل بازداشتگاه ها، شرایط نامناسب بهداشتی(paras 48-55)، استفاده نامتعارف از بازداشت شدگان از جمله هدایت آنها به تونل ها و ساختمان های غزه در حین درگیری و برای محافظت از خود(para 50) در برابر حملات طرف فلسطینی از جمله دیگر مواردی است که کمیسیون در گزارش خود بدان اشاره داشته است. همچنین محرومیت زندانیان از ملاقات با خانواده و کمیته بین المللی صلیب سرخ و نیز تماس تلفنی با وکیل(para 56) و نیز آزار و اذیت جنسی(paras 62-69) نیز مورد توجه کمیسیون قرار داشته است.
ب)حمله به مراکز درمانی و پرسنل
در این گزارش قید شده است که طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، در بازه زمانی 7 اکتبر 2023 الی 20 ژوئیه 2024 میلادی، 498 حمله به مراکز درمانی در نواز غزه (توسط اسرائیل) صورت گرفته که در نتیجه 747 نفر بطور مستقیم در این حملات کشته شدند و 969 نفر مجروح شده اند. لازم به ذکر است که در جدیدترین آمار منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی در بازه زمانی 7 اکتبر 2023 الی 6 نوامبر 2024 میلادی، آمار مذکور به این صورت افزایش داشته که در مجموع 557 حمله به مراکز درمانی در نوار غزه ثبت شده و از بین آنها تعداد 833 نفر در این حملات مستقیماً کشته شده و 1206 نفر نیز مجروح شده اند.
در گزارش مزبور به این نکته اشاره شده است که توجیه نیروی نظامی اسرائیل در خصوص حملات مزبور این است که حماس از بیمارستانها برای مقاصد نظامی از جمله به عنوان مرکز فرماندهی و کنترل استفاده میکند.( A/HRC/RES/S-30/1, para.6) اما در این خصوص مدرکی ارائه ننموده است؛ تنها فیلمی توسط نیروی نظامی اسرائیل منتشر شده است که مدعی است از تونلهای مستقر در زیر بیمارستان شفا، توسط حماس برای مقاصد نظامی استفاده شده است. همچنین ادعا شده که مقادیر زیادی اسلحه در بیمارستانهای شفا و نصر پیدا شده است.(Ibid, para.27& 28) این در حالی است که نیروی نظامی اسرائیل در جریان حمله به تأسیسات درمانی و بیمارستانها اقدام به محاصره نموده و از ورود تجهیزات پزشکی و تردد غیرنظامیان ممانعت به عمل آورده و علیرغم دستگیری کارکنان بیمارستان و بیماران آن، مانع از دسترسی آژانسهای بشردوستانه به این مناطق شده اند.( para.7) ناگفته پیداست که منطبق با ماده 36 کنوانسیون اول ژنو و همچنین مواد 19 و 24 کنوانسیون چهارم ژنو، کارکنان بیمارستانها و مراکز درمانی، بیمارستانهای غیرنظامی و پرسنل پزشکی مورد حمایت هستند و تأکید شده که نبایستی مورد حمله قرار گرفته و باید مورد احترام قرار گیرند. این اتفاقات در شرایطی در حال وقوع است که به گزارش کمیسیون، حملات مستقیم نیروی نظامی اسرائیل به مراکز مراقبت بهداشتی حدود 540.000 زن و دختر را در سنین باروری تحت تأثیر قرار داده و منجر به نابودی حدود 3000 جنین موجود در کلینیک باروری غزه شده است.( para.30) نیز حدود 500.000 زن در سنین باروری از دسترسی های ضروری برای مراقبتهای قبل از زایمان و... محروم هستند. علاوه بر این حدود 300 درصد افزایش سقط جنین پس از 7 اکتبر گزارش شده است.( para.34)
کمیسیون همچنین اشاره دارد که تا 14 ژوییه 2024 میلادی 113 آمبولانس در نوار غزه مورد حمله عوامل نظامی اسرائیلی قرار گرفته که از این میان حداقل 61 دستگاه آمبولانس آسیب دیده است.( para.10) این آمار در جدیدترین گزارش موجود (نوامبر 2024) به 139 آمبولانس مورد حمله افزایش داشته که 68 دستگاه آسیب دیده است.( WHO, “oPt Emergency Situation Update, Issue 49, p.2) در این موضوع نیز ماده 35 کنوانسیون اول ژنو، ماده 21 پروتکل الحاقی اول و ماده 12 پروتکل الحاقی دوم به کنوانسیون های ژنو، صراحتاً از ممنوعیت حمله به وسایل نقلیه پزشکی در جریان مخاصمات نام برده و تأکید داشته است که این قبیل وسایل نبایستی مورد حمله قرار گیرند. از طرفی دیگر گزارش کمیسیون به این موضوع نیز اشاره دارد که در جریان حمله گروه های مسلح فلسطینی در بازه زمانی 7 اکتبر الی 11 اکتبر 2023 میلادی، چند مرکز درمانی و پرسنل مربوطه در اسرائیل نیز مورد حمله قرار گرفته اند که این آمار شامل یک امدادگر در حین معالجه مجروحان در کلینیک دندانپزشکی به نام آمیتمن، دو حمله راکتی به مرکز درمانی برزیلای(Barzilai Medical Center) واقع در اشکلون و آسیب دیدن 17 آمبولانس مربوط به اسرائیل در مناطق مختلف بوده است.(para.16)
گزارش به این نکته نیز اشاره داشته که در ژوییه 2024 نیز اسرائیل تخلیه 150 کودک بیمار در نوار غزه که نیاز به درمان تخصصی پزشکی داشتند را به تعویق انداخته است.(para 17) این اقدام در تعارض با ماده 78 پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون های ژنو است که در آن تصریح میکند طرفین مخاصمه بایستی اقدامات لازم در خصوص تسهیل جابجایی کودکان از مناطق درگیری با مناطق امن را انجام دهند. همچنین در گزارش تصریح شده است که شواهدی از هدف قرار دادن مستقیم کودکان توسط نیروهای نظامی اسرائیلی وجود دارد.( para.36) ضمن آنکه بنا بر تخمین صندوق کودکان سازمان ملل متحد، تقریباً 3000 کودک در جنوب غزه به دلیل سوء تغذیه در معرض خطر مرگ قرار دارند. در جدیدترین گزارشی که به صورت هشدار، توسط کمیته بررسی قحطی(IPC) به تاریخ 8 نوامبر 2024 میلادی(18 آبان 1403) منتشر شده است، با توجه به وخامت اوضاع نوار غزه احتمال داده شده که اگر تا کنون اوضاع غزه از آستانه قحطی عبور نکرده باشد، در آینده نزدیک چنین اتفاقی روی خواهد داد که نیازمند واکنش بسیار فوری نه در چند هفته که در چند روز بعد از انتشار گزارش مزبور است. پیش بینی تیم تجزیه و تحلیل کمیته مزبور خطر قحطی برای کل نوار غزه بین نوامبر 2024 و آوریل 2025 (آبان 1403 الی فروردین 1404) است. با این حال در گزارش کمیسیون به این نکته نیز اشاره شده است که دو طرف اسرائیلی و فلسطینی برای تسهیل کمپین واکسیناسیون فلج اطفال در نوا غزه به توافق رسیده اند.(para. 38) و در نتیجه، در مجموع 556774 کودک زیر 10 سال با دریافت دوز دوم واکسن فلج اطفال واکسینه شده اند که نشان دهنده پیشرفت 94درصدی جمعیت هدف است.( WHO, “oPt Emergency Situation Update, Issue 49, P.3&4)
کمیسیون اشاره دارد که طی بررسی حملات نیروهای نظامی اسرائیلی به چهار بیمارستان موجود در مناطق مختلف غزه به این نتیجه رسیده اند که نیروهای نظامی اسرائیلی از روش مشابهی در حمله به تأسیسات و مراکز بهداشتی- درمانی استفاده میکنند.( para.18) و در حالی که مختصات بیمارستانهای فعال در نوار غزه به نیروهای نظامی اسرائیلی داده شده است، مورد حمله نیروهای اسرائیلی قرار گرفته و در نتیجه آن تعدادی از پزشکان و پرسنل بیمارستانی کشته شده اند.( para. 23&25) این موضوع در شرایطی اتفاق می افتد که بیمارستانهای غیرنظامی نبایستی مورد حمله قرار گیرند؛ ضمن آنکه در قطعنامه 2286 شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال 2016 میلادی، حملات و تهدید علیه مجروحان و بیماران، پرسنل پزشکی و بیمارستانها به شدت محکوم شده است.
ج) نتیجه گیری
کمیسیون در بخش نتیجه گیری با جمعبندی مباحث سعی نموده تا با ارائه پیشنهادهایی اهداف و وظایف مورد نظر خود را در اختیار کشورهای جهان قرار داده و متوجه طرفین مخاصمه نماید. بر همین اساس، گزارش کمیسیون نیز تصریح کرده که اقدامات رژیم صهیونیستی در مناطق اشغالی ناقض قوانین بشردوستانه بین المللی و حق مردم فلسطین برای تعیین سرنوشت بوده و با نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در ژوئیه 2024 مغایرت دارد. این موضع اخیراً نیز به تاریخ 15 نوامبر 2024 میلادی(25 آبان) در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و با حمایت 170 کشور در مقابل 6 مخالف به تصویب رسیده است. کما اینکه به تازگی (20 نوامبر 2024 میلادی-30 آبان 1403) نیز تقریباً تمامی اعضای شورای امنیت، آتش بس فوری، بیقید و شرط و دائمی در غزه را خواستار شدند که با وتوی ایالات متحده آمریکا از قابلیت اجرایی افتاد. به نظر میرسدکه ایالات متحده آمریکا معتقد است علیرغم اشاره به آزادی گروگان های در دست گروههای مسلح فلسطینی در متن قطعنامه، این موضوع بایستی با قید آزادی «فوری» گروگانها عجین باشد. چرا که متن فعلی قطعنامه می تواند این پیام را به گروههای مسلح فلسطینی بدهد که نیازی به بازگشت به میز مذاکره وجود ندارد. (برای اطلاعات بیشتر به این لینک مراجعه کنید)
کمیسیون همچنین نتیجه گیری کرد که رژیم صهیونیستی اسرائیل، «در جریان حمله به غزه، سیاست هماهنگی را برای از بین بردن سیستم مراقبتهای بهداشتی، ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در کشتار با حملات بی امان و عمدی به پرسنل پزشکی و تأسیسات آن انجام داده است»(Para.89) که این موضوع میتواند به عنوان نقض حقوق بشر از جمله حق بر سلامت، منطبق بر ماده 12 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از یکسو و ماده 24 کنوانسیون حقوق کودک از سویی دیگر تلقی شود. همچنین مطابق با ماده 7 اساسنامه دیوان کیفری بینالمللی، اعمال غیرانسانی گسترده و سیستماتیک علیه جمعیت غیرنظامی مصداق جنایت علیه بشریت محسوب میشود.
از طرفی دیگر کمیسیون به صراحت نقض اصل تمایز در مخاصمات مسلحانه را متوجه رژیم صهیونیستی نموده و اشاره داشته است که «نیروهای نظامی اسرائیل در رعایت اصول احتیاط، تمایز و تناسب که جنایت جنگی قتل عمدی و حمله به اشیاء حفاظت شده را شامل میشود کوتاهی کرده اند.»( para 91) و از این منظر باعث کشته شدن غیرنظامیان از جمله کودکان و زنان باردار شدند که نقض حق حیات برای فلسطینیان و در نتیجه جنایت علیه بشریت محسوب میشود. (para. 98) کمیسیون به این موضوع نیز تصریح داشته است که حملات گروههای مسلح فلسطینی به کادر پزشکی، تجهیزات پزشکی و آمبولانسها در روز 7 اکتبر 2023 میلادی و پس از آن به عنوان جنایت جنگی تلقی میشود. (para. 100)
از سویی دیگر کمیسیون با استناد به مفاد کنوانسیون منع شکنجه و ممنوعیت جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت، تأکید داشته درد و رنجی که به عنوان شکنجه و سایر رفتارهای تحقیرآمیز و غیرانسانی علیه زندانیان فلسطینی و غیرنظامیان صورت گرفته است، به جهت تکرار بدون وقفه تبدیل به رفتاری سیستماتیک توسط نیروهای نظامی اسرائیل شده که نقض قواعد بنیادین حقوق بین المللی محسوب شده و مسئولیت بین المللی دولت را به همراه دارد.( paras 102& 103)
وضعیت نگهداری بازداشت شدگان به عنوان جنایت علیه بشریت(para. 105) ، بازداشت غیرقانونی و خودسرانه کودکان فلسطینی و محروم ساختن آنها از حقوق اساسی خود (para. 106) ، استفاده از بازداشت شدگان به عنوان سپر انسانی به منزله جنایت جنگی(para. 107) ،اعمال خشونتهای جنسی و شکنجه و جابجایی اجباری بازداشت شدگان به منزله جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت(para. 108-110) ، از مواردی است که به تفکیک توسط کمیسیون متوجه طرف اسرائیلی شده است. در عین حال کمیسیون اقدام گروههای مسلح فلسطینی در گروگانگیری و بدرفتاری علیه آنها را جنایت جنگی دانسته(para. 111) و نیز اقدامات حماس و دیگر گروههای فلسطینی علیه گروگانها را مصداق جنایت علیه بشریت دانسته است.( para. 112)
در پایان کمیسیون:
الف) به اسرائیل توصیه نموده که به اشغال غیرقانونی سرزمین فلسطین فوراً پایان دهد و تضمین کند خدمات پزشکی در دسترس همگان باشد، ضمن آنکه با عنایت به نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در ژوئیه 2024 از ارتکاب اعمال منجر به جنایت نسل زدایی جلوگیری به عمل آورده و هدف قرار دادن تأسیسات پزشکی و تجهیزات و کارکنان آن را متوقف کند؛ نقض شدید حقوق کودک، بازداشت خودسرانه و شکنجه را متوقف کند و با صلیب سرخ و کمیسیون در خصوص بازداشت شدگان و رسیدگی به موارد نقض قوانین بین المللی مطابق با دستور دیوان بین المللی دادگستری همکاری به عمل آورد.
ب) به دولت فلسطین و مقامات آن توصیه کرده آزادی فوری و بدون قید و شرط تمامی گروگانها و حمایت از حقوق آنها را تضمین نموده با دیوان کیفری بین المللی در خصوص نقض قوانین بین المللی همکاری به عمل آورد.
ج) به همه کشورهای عضو کمیسیون توصیه نموده که مطابق با نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری به عدم شناسایی اشغال غیرقانونی اسرائیل مبادرت نموده و هیچ مساعدتی برای استمرار این موضوع انجام ندهند و از هرگونه کمک به طرفین در جهت استمرار تخلفات مربوطه، ارتکاب جنایات بین المللی و نقض حقوق بشر ممانعت به عمل آورند.