گزارش نشست تخصصی «ایران و سازمان ملل متحد؛ چهل سال کنش و واکنش»

 تهیه و تنظیم: ناهید فرجی

انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد، نشست تخصصی «ایران و سازمان ملل متحد؛ چهل سال کنش و واکنش» را با همکاری مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران در مورخ ۱۳ آبان ۱۳۹۸در خانه‌ی اندیشمندان علوم انسانی برگزار نمودند.

در کلام آغازین نشست، دکتر پوریا عسکری -دبیرکل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد­- ضمن خیرمقدم به حضار گرامی، درگذشت استاد «دکتر مظاهر مصفا» عموی دکتر نسرین مصفا -رئیس انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد- را با نهایت احترام خدمت ایشان تسلیت عرض و از خداوند برای آن عالیقدر ادب پارسی، علو درجات و برای ایشان و سایر بازماندگان صبر و شکیبایی مسئلت نمودند.

ایشان در ادامه به روز سازمان ملل متحد، گذشت ۷۴ سال از عمر آن و به جنبه‌های انحصاری، اولویت‌های خاص، بازتاب تلا‌ش‌ها و چالش‌های پیش‌روی این سازمان هم‌چون جنگ، فقر و تغییرات اقلیمی اشاره کردند. ایشان نگرش دیگر مباحثه‌ی خود را به بازتاب تلاش‌های طولانی و سنجیده‌ی سازمان مزبور برای بهبود عملکردشان، حفظ و برپایی صلح، امنیت بین‌المللی، توسعه و فائق‌آمدن بر چالش‌های مطروحه معطوف نمودند و پیش‌شرط رسیدن به چالش‌های فوق را مبتنی بر داده‌هایی چون همبستگی تمام دولت‌ها و ملت‌ها با یکدیگر دانستند.

دبیرکل انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد به طور اجمالی و با نگاهی عمل‌گرایانه به بررسی برخی مسائل حقوق بشردوستانه نیز پرداختند که از جمله آنها می‌توان به جنگ میان ایران و عراق اشاره کرد؛ ایشان ایراد سخن خود را متوجه نقش کلیدی سازمان ملل در این‌گونه مسائل نموده و داده‌های نسبتاً دقیقی چون هنجارسازی سازمان ملل متحد و مکانیسم حل و فصل اختلافات بین‌المللی را مورد بررسی قرار دادند.

پس از سخنرانی ایشان، پیام تصویری دبیرکل سازمان ملل متحد به مناسبت گرامی‌داشت روز سازمان ملل متحد به نمایش درآمد و سپس دکتر ماریادوتسنکو رئیس دفتر مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران به بیان سخنان خود در پرتوی توجه به مسائل روز سازمان ملل متحد و همکاری با ایران پرداختند.

اقدام جالب و مورد توجه‌ی این بخش نشست، نمایش ویدئویی بود که مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد در تهران آن را براساس همگرایی عملکرد و اهداف سازمان ملل متحد با اقدامات انجام شده در ایران هم از نظر جنبه‌های عملی و هم تئوری، همکار‌ی‌های مربوطه و بی‌درنگ، آماده کرده و صرف تلاش برای اثبات موضوع مزبور شواهد به شدت سازمان‌یافته و مؤثر آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده بودند.

پس از آن، نشست وارد محور تخصصی خود گردید و دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی به ایراد سخنان خود پرداختند. استاد دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبائی با توضیحی اجمالی درباره‌ی تدوین منشور ملل متحد در سال ۱۹۴۵ سخنرانی خود را آغاز و سپس به حضور فعال و خاص نماینده‌ی ایران در زمان تدوین منشور اشاره نمودند. تجزیه و تحلیل توضیحات ایشان در این زمینه بیانگر این هدف بود که آغاز همکاری و تلاش‌های خاص ایران با سازمان ملل به همان لحظات ابتدایی تدوین منشور سازمان ملل متحد تعمیم داده ‌شده است.

او در ادامه بیان نمود که فراز و فرود، کنش و واکنش سازمان ملل متحد مبتنی بر مسائل گوناگون، متفاوت تحلیل می‌گردد. ایشان مباحثه‌ی خود را با اولین رویداد مرتبط با ایران تحت عنوان «گروگانگیری در سفارت آمریکا در ایران» مورد کندوکاو قرار داده و بیان نمودند که رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در این بحث از معدود آرایی بود که صریحاً و صرفاً به انجام رسید تا تعهدات حقوق بین‌الملل مورد توجه و حمایت قرار گیرند.

دکتر ضیائی بیگدلی این‌بار از رهگذر شورای امنیت و منشور ملل متحد تحلیل مبسوط‌تری را درباره‌ی تعهدات نظام حقوق بین‌الملل به انجام رساندند و قطعنامه‌ی ۵۹۸ را براساس معیارهای آن مورد تحقیق و تفحص قرار دادند. ایشان بیان نمودند که برای اولین‌بار شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای را براساس فصل هفت به تصویب رساندند؛ قطعنامه‌ی مزبور در ۲۷ تیر سال ۱۳۶۶ برای خاتمه‌ی جنگ میان ایران و عراق صادر گردید. قطعنامه‌ ۵۹۸ در عرصه‌ی نظام حقوق بین الملل نه‌تنها یک قطعنامه‌ی لازم‌الاجرا بلکه حاوی یک مضمون اساسی نیز می‌گردید؛ قطعنامه‌ای تحت نظارت فصل هفت منشور سازمان ملل متحد برای دولت‌ها به بیان بهتر یعنی دولت‌های مزبور منافع جامعه‌ی بین‌المللی را در معرض خطر قرار داده‌اند.

او افزود که قطعنامه‌ی ۵۹۸ شورای امنیت با هدف خاتمه‌ی جنگ میان عراق و ایران، از حیث کمی و تعداد واژه‌های به کار گرفته‌شده مفصل‌ترین و از حیث محتوا اساسی‌ترین و از حیث ضمانت‌ اجرا قوی‌ترین قطعنامه‌ی شورای امنیت سازمان ملل متحد به‌حساب می‌آید.

دکتر ضیائی بیگدلی همچنین به اهم نکات مطروحه در قطعنامه‌ی مزبور چون آتش‌بس فوری، آزادی بی‌درنگ اسیران، همکاری با دبیرکل در خصوص اجرا و اعمال قطعنامه، حل‌وفصل درگیری، درخواست از تمامی دولت‌ها در عدم گسترش بیشتر مخاصمه، درخواست از دبیرکل برای مشخص نمودن مسئولیت مخاصمه و خسارت وارده اشاره نمودند.

محور دوم سخنرانی ایشان با تحلیل و توضیح حمله‌ی آمریکا به هواپیمای مسافربری ایرباس ایران آغاز گردیده و یادآوری کردند که در این مسئله ایران با آمریکا سازش نمود ولیکن آمریکا در نهایت اعلام کرد که در این موضوع هیچ مسئولیتی متوجه آمریکا نمی‌گردد.

در نهایت، ایشان یکی از وقایع تأسف‌بار در جریان جنگ عراق با ایران و یا به بیان دیگر حمله به سکوهای نفتی ایران را مورد توجه و تحلیل قرار دادند و متذکر شدند «اگرچه ایران دعوای خود را در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح کرد ولیکن سرانجام دیوان دعوا را رد نمود». شایان ذکر است که ایشان نظر دیوان بین‌المللی دادگستری را مبتنی بر رویکرد دیپلماسی در نظر گرفت.

این نشست که مورد استقبال شرکت‌کنندگان قرار گرفته بود منتج به بیان سوالات و تحلیل‌های آنان نیز گردید.