جمعه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵
گزارش کارگاه آموزشی «شناخت ادبیات قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد»

گزارش کارگاه آموزشی «شناخت ادبیات قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد»

تهیه و تنظیم: خدایار سعید وزیری

 

کمیته دانشجویی انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد با همکاری مرکز مطالعات عالی بین المللی دانشگاه تهران کارگاه آموزشی «شناخت ادبیات قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد» را با تدریس دکتر حسین سادات میدانی (عضو هیئت علمی دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه) و آقای اسماعیل بقایی (دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشگاه تهران) و با حضور جمعی از پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان به ملل متحد در تاریخ ۰۸ اردیبشت ۱۳۹۵ برگزار نمود. در ذیل خلاصه ای از مباحث طرح شده را ملاحظه می نمایید:

 

برای فهم شورای امنیت، فهم سه دسته از موضوعات لازم است:

۱- شورای امنیت کیست؟ تولیدات شورای امنیت چیست؟ اختیارات شورای امنیت تا کجاست؟

۲- ادبیات شورای امنیت

۳- استفاده از برداشت ها و رویه های قبلی شورا

 

فهم صحیح مفاد قطعنامه های شورا خود می تواند به حفظ صلح و امنیت بین المللی کمک نماید.

رویه های «کوزوو»، «عراق» و «لیبی» از جمله مواردیست که منجر به شکاف در جامعه بین المللی شد و نکته ای که باید به آن توجه داشت آنکه تعهد به اجرای قطعنامه های شورای امنیت مطلق است.

تا دهه ۹۰ میلادی مخاطب شورا همواره دولت ها بودند اما پس از آن به سبب شکل گیری گروه هایی چون طالبان و القاعده و ... شاهد مخاطب قرار گرفتن این گروه ها نیز هستیم و قطعنامه ۱۳۷۳ در خصوص مبارزه با تروریسم یک نقطه عطف است. در دهه ۹۰ و پس از آن شورا به مقوله های مختلفی چون مسائل زنان و صلح و امنیت و ... ورود کرده اما در برخی حوزه ها چون حقوق بشر هنوز ورود چندانی نداشته است.

دو سوال در اینجا مطرح می شود، اول آنکه آیا قطعنامه های شورای امنیت می توانند غیرقانونی باشند یا خیر؟ و آیا وضعیت موجود نظام بین المللی برای ارزیابی کار شورای امنیت کفایت می کند؟

در پاسخ باید گفت ماهیت شورا این است که اساساً نمیتواند کار غیرقانونی کند چون اختیارات آن به قدری گسترده است که همه اقدامات در صلاحیت آن قرار می گیرد.

دیوان بین المللی دادگستری نیز فراقانونی بودن شورای امنیت را رد کرده است.

 

بحث مهم دیگر بحث تفسیر مفاد قطعنامه هاست.

در نظام فعلی حقوق بین الملل، نظام متحدالشکلی برای تفسیر نداریم و قواعد چندگانه در این حوزه وجود دارد. قواعدی برای تفسیر معاهدات (مواد ۳۱ و ۳۲ کنوانسیون حقوق معاهدات) و قواعدی برای تفسیر عرف بین المللی و ... .

در نظر مشورتی نامیبیا، دیوان تفسیر هر قطعنامه را مستقل از قطعنامه دیگر می داند. اوضاع و احوال و نتایج و موارد دیگری در این خصوص مهم است.

در سال ۲۰۱۰ دیوان نظر می دهد که نمی توان مواد ۳۱ و ۳۲ کنوانسیون وین را مبنای تفسیر قطعنامه های شورای امنیت قرار داد و از جمله دیگر ابزار تفسیر آنها رویه خود شورا و رویه کشورهای متاثر از قطعنامه است.

در اینجا باید به گونه شناسی قطعنامه های شورای امنیت بپردازیم:

۱- قطعنامه های وضعیت محور که به بررسی یک وضعیت خاص می پردازد (مانند برنامه هسته ای ایران)

۲- قطعنامه های سیاست گذار. گویای برخورد شورا با برخی وضعیت ها است. ( مانند وضعیت زنان و کودکان و صلح و امنیت بین المللی)

۳- قطعنامه های شبه قانونگذار. قواعدی را برای برخورد با شرایطی مغایر با قواعد قابل اعمال اعلام می کند. (مانند برخورد دزدی دریایی در سواحل سومالی)

۴- قطعنامه های شبه قضایی. مواردی که شورا نسبت به امور حکمی یا موضوعی مورد اختلاف دولت ها رسیدگی می کند و تعیین تکلیف قانونی می کند.

۵- قطعنامه های قانون ساز: به طور انتزاعی، بدون مخاطب، حق و تکلیف ایجاد می کند و به بیانی تجویزات عامی را طرح می کند.

مورد بعدی که باید مورد توجه قرار داد، بخش های مختلف قطعنامه های شورای امنیت است که به شرح زیر است:

۱- بندهای مقدماتی: در این بخش معمولاً مواردی که شورا مایل به تجویز مستقیم آن نیست بلکه تمایل به تجویز آن از سوی دیگر بازیگران بین المللی دارد می آید و همچنین احراز وضعیت ها در مقدمه ذکر می شود که مبنای مرزبندی قطعنامه هاست.

۲- مبنای قانونی اقدام

۳- بندهای اجرایی

۴- یافته های شورا

۵- تاکیدات بر مواضع یا یافته های قبلی

۶- تحکم قانونی

۷- تقاضای سیاسی

۸- تضمین اجرای قطعنامه ها

۹- تفویض و تجویز قانونی به دول عضو

۱۰- اقدامات مراقبتی

۱۱- تخلفات از دستورات شورا

۱۲- تحفضات شورا

۱۳- نقشه راه

اینکه آیا می توان نسبت به قطعنامه حق رزرو قایل شویم یا خیر باید گفت خود شورا بعضا شروطی را تعیین می کند که می توان حق رزرو دانست.

و در پایان نکته مهم در بند نهایی قطعنامه آن است که چه زمانی قطعنامه پایان می یابد که چنین پیش بینی ای معمولا صورت نمی گیرد مگر در قطعنامه ۲۲۳۱.

 

آیین نامه کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد



اطلاعات بیشتر