گزارش نشست«بنیان‌های نظری تاسیس سازمان ملل متحد»

روز شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۴، نخستین نشست از سلسله نشست‌های انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد به مناسبت هشتادمین سال تاسیس سازمان ملل متحد و بیست‌وپنجمین سال تشکیل انجمن با حضور دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور، عضو هیئت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، برگزار شد. موضوع این نشست بر خط "بنیان‌های نظری تاسیس سازمان ملل متحد" بود. این نشست، به رسم انجمن در این سلسله‌نشست‌ها که هر شب به یاد یکی از اساتید درگذشته برگزار می‌شود، با گرامیداشت نام و یاد دکتر سیدعبدالعی قوام همراه بود و مورد استقبال خوب مخاطبان قرار گرفت.

در طلیعه سخن، دکتر نسرین مصفا، استاد دانشگاه تهران و رییس انجمن، افتتاح این سلسله‌نشست‌ها با حضور ارزشمند دکتر سجادپور را به فال نیک گرفتند و از ایشان به عنوان شخصیتی کم‌نظیر در دانش نظری و عملی روابط بین‌الملل برای حضور در این نشست قدردانی نمودند و با تشکر از استقبال مخاطبان انجمن، یاد و خاطر استاد قوام را گرامی داشتند. ایشان با اشاره به هشتادمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد‌، لزوم گفتگو پیرامون این نهاد بین‌المللی را یادآور شده و برنامه‌های پیش روی انجمن را در این راستا قلمداد نمودند و همچنین از خانه اندیشمندان علوم انسانی برای مساعدت در برگزاری این رویداد تقدیر و تشکر به عمل آوردند. دکتر مصفا با بیان اهمیت حفظ نام و یاد اعضای درگذشته انجمن، از دکتر قوام به عنوان یکی از اعضای هیئت مدیره نخست انجمن سخن گفتند و نگاه بین‌رشته‌ای را از ویژگی‌های مهم آن استاد صاحب نام علوم سیاسی و روابط بین‌الملل برشمردند.

در ادامه، دکتر سجادپور ضمن طرح سوالی برای درک عملکرد سازمان ملل متحد، بحث خود را آغاز نمودند و در سه محور به تشریح مسئله پرداختند. ایشان در محور نخست با بیان این که سازمان ملل متحد را باید در نوسان میان چارچوب‌های نظری و در عمل مورد توجه قرار داد، به تاریخچه تاسیس سازمان ملل متحد اشاره نموده و نقش‌آفرینی بازیگران مختلف و متنوع در این موضوع را مورد تحلیل قرار دادند. با این حال، دکتر سجادپور با اشاره به نقش‌آفرینی مهم و موثر ایالات متحده آمریکا در تاسیس سازمان، کارهای مقدماتی تشکیل سازمان را بسیار متاثر از پراگماتیسم آمریکایی ارزیابی نمودند.

در محور دوم، ایشان چنین بیان داشتند که سازمان ملل متحد را نباید صرفا منعکس‌کننده یک نظریه دانست و به نوعی می‌توان آن را دیالکتیک میان رئالیسم و ایده‌آلیسم قلمداد نمود. برای مثال، از یک سو وتو مصداقی از رئالیسم در منشور سازمان ملل متحد است و از سوی دیگر منشور مملو از دیدگاه‌های ایده‌آلیستی از جمله پیرامون صلح و ممنوعیت جنگ است. اما در عمل نباید از خاطر برد که سازمان ملل متحد در شرایط پس از جنگ جهانی و فروپاشی جامعه ملل تشکیل شده است. مورد اول ریشه در توازن قوا و دومی ریشه در صلح دموکراتیک دارد. بنابراین مشاهده می‌شود که در سازمان ملل متحد طیفی از بنیادهای نظری تبلور یافته است که رئالیسم و ایده‌آلیسم از جمله مهمترین آن‌هاست. ایشان به طور مثال، مسئله فلسطین را در این فضا مورد اشاره قرار دادند.

محور سوم سخنرانی دکتر سجادپور به جابجایی نظریه‌ها تعلق گرفت؛ از جمله مسائلی چون حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، توسعه پایدار و غیره. در واقع، به اعتقاد ایشان سازمان ملل متحد در مراحلی از تکامل خود، نه‌تنها از نظریات مختلف تاثیر پذیرفته بلکه بر آن‌ها تاثیر گذاشته است که موضوعات پیش‌گفته از جمله مصادیق آن است. ایشان به خلق نظریاتی چون مسئولیت حمایت طی هشتاد سال گذشته توسط سازمان پرداختند.

ایشان در انتها چنین جمع‌بندی کردند که نباید با دیدی تقلیل‌گرایانه به سازمان ملل متحد نگریست. این سازمان در طول هشتاد سال به رغم تمامی نواقص و کاستی‌ها فعالیت نموده و هیچ کشوری حاضر نیست از آن خارج شود؛ چرا که بزرگ‌ترین و مهمترین مرکز دیپلماسی بین‌المللی است.

این نشست نهایتا با پرسش و پاسخ میان حضار و استاد گرامی پیرامون تحولات سازمان ملل متحد و نظریه‌های روابط بین‌الملل در گذر زمان به پایان رسید.

تهیه و تنظیم: صادق بشیره