زهرا بازیاری سروستانی - دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه تهران
۱۴۰۱/۰۸/۲۸​

تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین موجب انتقادات شدید جهانی شده است. کشورها به نوبه خود به راه های گوناگونی مانند تحریم علیه نهادها و افراد روسیه متوسل شده اند. واکنش بازیگران غیردولتی شامل تعلیق فعالیت های شرکت های چندملیتی، تحریم، محکومیت، لغو رویدادهای فرهنگی و ممنوعیت ورزشکاران و تیم های روسی از شرکت در ورزش های بین المللی است.

در 28 فوریه 2022، فیفا و یوفا، نهادهای جهانی و اروپایی فوتبال، بیانیه مشترکی صادر کردند مبنی بر این که «تیم‌های روسیه، اعم از تیم‌های ملی یا تیم‌های باشگاهی، تا اطلاع ثانوی از حضور در این رقابت‌ها محروم شوند». این تصمیم بر شانس تیم مردان برای راهیابی به جام جهانی 2022، حضور تیم زنان در یورو 2022 و حضور باشگاه های روسیه در رقابت های باشگاهی قاره تأثیر می گذارد.

اتحادیه فوتبال روسیه FUR)) درخواست تجدیدنظر مبنی بر تعلیق این تصمیم در دادگاه داوری ورزش  (CAS)کرد. اتحادیه فوتبال روسیه  در بیانیه رسانه ای خود سه دلیل علیه این ممنوعیت ارائه کرده است:

  1. فیفا/یوفا هیچ مبنای قانونی برای تعلیق روسیه نداشتند.
  2. حق اساسی FUR برای ارائه دفاع نقض شد. و
  3. این دو نهاد میتوانستند اقدامات محدودکننده کمتری را برای این کشور در نظرگیرند.

 در ادامه ، در مورد این استدلال ها و توجیه قانونی که ممکن است توسط فیفا/یوفا در دفاع از تحریم های خود علیه روسیه در دادگاه داوری ورزشی (CAS) استفاده شود، به همراه بحث در مورد صلاحیت دادگاه داوری ورزش ((CAS و قوانین قابل اجرا بحث خواهیم کرد.

صلاحیت دادگاه داوری ورزش (CAS)

دادگاه داوری ورزش یک نهاد مستقل است که مستقر در لوزان سوئیس می باشد، از سال ۱۹۸۴ به عنوان یک مجموعه تخصصی و مرجع بین المللی در حوزه حقوق ورزشی فعالیت داشته که  به عنوان دیوان عالی اختلافاتی نامیده می شود که اختلافات ورزشی را از طریق داوری حل و فصل می کند. ماده 57 اساسنامه فیفا و بند 1 ماده 62 اساسنامه یوفا به CAS صلاحیت رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در مورد تصمیمات فیفا و یوفا را می دهد. صلاحیت دادگاه تجدید نظر در خصوص دعاوی ای است که اولا موضوع آنها مستقیم یا غیر مستقیم با ورزش مرتبط باشد و ثانیا متعاقب تصمیم نهادی ورزشی به وجود آمده باشند یعنی یک نهاد رسیدگی کننده به دعاوی ورزشی، دعوایی را مورد بررسی  قرار داده است و یکی از طرفین دعوی به رای اعتراض مینماید در این صورت این موضوع به دادگاه  (CAS) برای رسیدگی ارجاع خواهد شد. تصمیم تعلیق روسیه توسط شورای فیفا و کمیته اجرایی یوفا، بالاترین ارگان های تصمیم گیری هر دو نهاد، اتخاذ شد. بنابراین، CAS صلاحیت رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در مورد تصمیم تعلیق روسیه را دارد.

قانون قابل اجرا

قانون داوری مرتبط با ورزش مقرر می‌دارد که اختلافات باید «مطابق مقررات قابل اجرا و به طور فرعی، مقررات قانونی انتخاب شده توسط طرفین» تصمیم‌گیری شود. مقررات قابل اجرا در این مورد، اساسنامه فیفا و اساسنامه یوفا خواهد بود که دو قانون اصلی قابل اجرا را تشکیل می دهند. قانون فرعی قابل اجرا همانگونه که به صراحت در ماده 56 بند 2 اساسنامه فیفا و ماده 64 اساسنامه یوفا  آمده است، قانون سوئیس خواهد بود. با توجه به اینکه اتحادیه فوتبال روسیه FUR)) به عنوان یک عضو مدعی نقض حقوق اساسی خود است، این پرونده مستلزم اعمال اصول کلی حقوق بشر، حقوق اروپایی و حقوق بین المللی است که یک رویه رایج در CAS است.

به طور مثال،در پرونده باشگاه روجا کازابلانکا ( (Club Raja Casablanca v FIFA، CAS توضیح داد که «نقطه شروع تحلیل، اساسنامه مربوطه فیفا خواهد بود. تا حدی که در این قوانین شکاف وجود داشته باشد، داور انحصاری به قانون سوئیس (که به هر حال منعکس کننده استانداردی از حمایت از حقوق بشر حداقل معادل آن چیزی است که در کنوانسیون اروپایی حقوق بشر گنجانده شده است) متوسل خواهد شد». بنابراین، قانون قابل اجرا قوانین فیفا و یوفا خواهد بود که توسط قوانین سوئیس و اصول کلی حقوق بین الملل تکمیل شده است.

مبنای قانونی فیفا و یوفا برای تعلیق روسیه

دادگاه داوری ورزشی  اعلام میدارد که نهادهای حاکم بر ورزش (SGBs) می توانند انجمن های عضو را مطابق با قوانین قابل اجرا و اصول قانونی عمومی تحریم کنند . مسلماً، اساسنامه فیفا آنچنان قدرت صریحی را به فیفا برای تعلیق یک تیم به دلیل اقدامات دولت ملی مربوطه اعطا نمی کند. ماده 16 اساسنامه به فیفا اجازه می دهد تا «به طور موقت ... عضوی را که به شدت تعهداتش را نقض می کند، تعلیق کند». با این حال، بعید است فیفا به این ماده تکیه کند زیرا اتحادیه فوتبال روسیه از نظر قانونی از دولت روسیه متمایز است پس نمیتوان گفت اتحادیه فوتبال روسیه به دلیل توسل روسیه به زور و تهاجم غیر قانونی او، تعهدات خود را نقض نکرده است.

در مقابل، فیفا ممکن است به ماده 2 بند الف اساسنامه که شامل هدف فیفا برای ارتقای فوتبال در پرتو ارزش‌های وحدت‌بخش، فرهنگی و بشردوستانه آن است، تکیه کند.تعهد فیفا میتواند به موارد زیر مرتبط باشد: (1) احترام گذاشتن و ترویج حقوق بشر شناخته شده بین المللی (ماده 3). (2) عدم تبعیض علیه یک کشور یا گروهی از مردم (ماده 4). و(3) ارتقاء روابط دوستانه بین انجمن های عضو و در جامعه برای اهداف بشردوستانه (ماده 5). به عنوان بخشی از سیاست حقوق بشر فیفا، فیفا همچنین متعهد شده است که به حقوق بشر مطابق با "اصول راهنمای سازمان ملل در زمینه تجارت و حقوق بشر" (guiding principles on (business and human rights  احترام بگذارد. این نهاد خود را ملزم به شناسایی، رسیدگی و کاهش اثرات نامطلوب حقوق بشر کرده است.

این تعهدات بشردوستانه که درپرتو تأثیر نامطلوب تجاوز روسیه  بر حقوق میلیون ها نفر به خطر افتاده است،مبنای قانونی را برای فیفا برای اقدام علیه FUR فراهم می کند. فیفا احتمالاً استدلال می کند که اگر روسیه به حضور در فوتبال ادامه دهد، این اهداف و تعهدات به خطر می افتد. فیفا همچنین می‌تواند به درخواست کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) از نهادهای حاکم بر ورزش SGB)) برای جلوگیری از حضور روسیه در کلیه ورزش‌ها تکیه کند. درخواست IOC بر اساس نقض آتش بس المپیک توسط روسیه بود. مجمع عمومی سازمان ملل متحد آتش بس المپیک را قبل از المپیک تصویب کرد، در نتیجه همه اعضای سازمان ملل متحد (از جمله روسیه) موافقت کردند که قبل، در حین و بعد از المپیک درگیر خصومت نشوند. انتظار می رفت آتش بس تا 20 مارس 2022 ادامه داشته باشد. نقض آتش بس توسط روسیه و درخواست IOC می تواند به عنوان زمینه مشروع دیگری برای فیفا باشد.

در حالی که این ممکن است مبنایی اساسی برای اقدام علیه روسیه فراهم کند، اما سوال اساسی هنوز باقی میماند که فیفا از کجا اختیار دارد تا کل یک ملت و باشگاه هایش را تحریم کند؟ پاسخ را می توان در اختیارات باقی مانده شورای فیفا یافت. بند 12 ماده 34 اساسنامه مقرر می‌دارد که شورای فیفا «به تمام مسائل مربوط به فیفا که در حیطه مسئولیت نهاد دیگری نیست رسیدگی خواهد کرد». همچنین برای استناد بیشتر ممکن است به مقررات حاکمیت فیفا هم ارجاع داده شود. ماده 8 (2) مقررات حاکمیتی فیفا ((FGR، اختیارات و وظایف شورای فیفا را به تفصیل شرح می دهد. این سازمان وظیفه دارد به «وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» فوتبال بپردازد و استراتژی کلی فیفا از جمله در مسائل سیاسی را تعریف کند.

یوفا می‌تواند استدلال فیفا را با توسل به بند (3)(د) ماده 8 اساسنامه خود اتخاذ کند که مقرر می‌دارد در صورتی که  عضوی توسط فیفا حذف شده باشد، اتحادیه‌های عضو نیز ممکن است حذف شوند. یوفا همچنین ممکن است بر اهداف خود که شامل همکاری با فیفا و ارتقای فوتبال در روحیه صلح و تفاهم است، تکیه کند (ماده 2(1)(ب) و(م)). ماده 2(2) اساسنامه به یوفا این اختیار را می دهد که «با اجرای هر اقدامی که مناسب می داند به اهداف خود دست یابد». علاوه بر این، ماده 65 اختیارات باقیمانده ای را به کمیته اجرایی یوفا اعطا می کند تا در مورد موضوعاتی که در اساسنامه مشمول آن نیستند، مطابق با مقررات مربوطه فیفا یا «بر اساس حق و عدالت» تصمیم گیری کند.

بنابراین، مداخله فیفا/یوفا در حق عضویت اتحادیه فوتبال روسیه دارای مبنای قانونی در تعهدات آنها به اهداف بشردوستانه و اختیارات باقیمانده آنها برای اعمال تحریم ها برای اجرای تعهداتشان، دارد.

اصول حقوقی بین‌المللی و رویه قضایی CAS ایجاب می‌کند که «شدت مجازات باید متناسب با جدیت نقض باشد» (W v FEI، بند 31). مجازات باید برای رسیدن به هدف و مطابقت با شدت جرم ضروری می باشد. اتحادیه فوتبال روسیه ممکن است استدلال کند که فیفا/یوفا می‌توانست اقدامات محدودکننده کمتری را انتخاب کند. فیفا پیش از این تصمیم گرفته بود با اقدامات اولیه، به روسیه اجازه دهد با نام اتحادیه فوتبال روسیه به جای روسیه و بدون استفاده از نمادهای ملی در مسابقات شرکت کند. فیفا/یوفا استدلال خواهند کرد که تجاوزات مداوم در اوکراین آنها را مجبور به اعمال مجازات شدید کرده است. علاوه بر این، تیم‌ها و ورزشکاران روسی به دلیل دوپینگ تحت حمایت دولت، محرومیت دو ساله (منقضی در دسامبر 2022) را سپری می‌کنند. این ممنوعیت به تیم های روسی اجازه می دهد تا به عنوان بی طرف در مسابقات شرکت کنند. بدون تردید، تهاجم به یک کشور مستقل بسیار فاحش تر از دوپینگ است. بنابراین، یک تحریم مؤثر باید بسیار شدیدتر باشد. با توجه به وخامت اوضاع، می توان گفت فیفا/یوفا از صلاحدید خود برای اعمال یک تعلیق کامل استفاده کرده اند.اتحادیه فوتبال روسیه ممکن است استدلال کند که فیفا در اعمال اختیارات خود در هنگام اعمال تحریم ها ناسازگار عملکرده است. ممکن است مواردی را ذکر کند که کشورهای دیگر در استفاده از زور یا فعالیت های مشابه افراط کرده اند اما تعلیق در مقابل آنها اجرا نشد تصمیم CAS در فدراسیون فوتبال فلسطین و فیفا ممکن است به طور اجمالی پاسخ فیفا را در این مورد بدهد. فدراسیون فوتبال فلسطین از فیفا خواسته بود که شش تیم فوتبال رژیم صهیونیستی را که در سرزمین‌های اشغالی پایه گذاری شدند تعلیق کند و در صورتی که این اتفاق نیفتد، فدراسیون فوتبال رژیم صهیونیستی باید تعلیق شود. اما شورای فیفا این موضوع را ازدستور کارکنگره خارج کرد. فدراسیون فلسطین به دنبال این حرکت، شکایت خود را به دادگاه داوری ورزش برد. فدراسیون فلسطین در بیانیه خود اعلام کرد به موجب قانون فیفا، کشورهای عضو این اتحادیه حق ندارند در کشورهای دیگر عضو فیفا تیم تشکیل داده و آنها را بدون اجازه کشور مقابل در بازی های داخلی خود شرکت دهند و این کار فیفا مصداق زیر پا گذاشتن اساسنامه است.در این پرونده، فلسطین تصمیم فیفا مبنی بر عدم اعمال تحریم در رابطه با اختلاف اسرائیل و فلسطین را به چالش کشیده بود. دادگاه با بیان اینکه امتناع از اعمال تحریم ها نمونه ای از صلاحدید شورای فیفا بود (بند 111) تجدید نظر را رد کرد. با وجود این، به نظر نویسنده، این تصمیم دادگاه داوری به این معناست که برخلاف مسئولیت های حقوق بشری و اساسنامه خود، به حمایت از فوتبال در سرزمین های غصب شده ادامه می دهد و خود این مصداق بارز نقض اساسنامه فیفا و دادگاه داوری ورزش و حقوق بشر است. اما  با توجه به شدت وضعیت در روسیه، تصمیم فیفا/یوفا در خصوص تعلیق ضروری و متناسب بوده است.

با توجه به همه این استدلالات، ادعای FUR مبنی بر اینکه تعلیق ها حقوق اساسی افراد را نقض کرده است، بعید است که در مقابل CAS مورد توجه قرار گیرد (همانطور که در مورد درخواست دستور موقت نیز چنین شد: اینجا و اینجا).

 

آخرین مطالب تالار گفتگو

آیین نامه کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد



اطلاعات بیشتر