قدرت فیلم؛ 10 مستندی که ذهنیت شما را در خصوص تغییرات اقلیمی تغییر می دهند-امین علوی و صادق بشیره

تغییرات اقلیمی یکی از مهم ترین مسائل زمانه ماست که می تواند بر بسیاری از ابعاد زندگی انسان تأثیرگذار باشد. از ذوب شدن یخچال های طبیعی و بالا آمدن سطح آب دریاها گرفته تا رخدادهای شدید و سهمگین آب و هوایی و از میان رفتن تنوع زیستی، جملگی از نشانه های تغییرات اقلیمی قلمداد می گردند. با این حال، بسیاری هنوز نسبت به واقعیت و فوریت این چالش جهانی ناآگاه و بی تفاوت بوده و یا اینکه در صحت آن شک دارند.

همان طور که در اطلاعیه های انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد مشاهده نموده اید، روزهای نهم و دهم اسفند ماه 1402 همایش سالیانه انجمن با عنوان «سازمان ملل متحد در تکاپوی مبارزه با تغییرات اقلیمی» برگزار می گردد. از این رو بر آن شدیم تا در راستای حضور هرچه بهتر و آماده تر در همایش، به معرفی مجموعه ای از برترین مستندهایی که در رابطه با موضوع تغییرات اقلیمی و آثار و پیامدهای آن ساخته شده است، بپردازیم. این مطلب همچنین از این حیث قابل توجه است که بنا دارد پیوند میان هنر مستندسازی را با چالش های مهم زیست انسانی که واجد ابعاد حقوقی نیز هست، نشان دهد؛ مقوله ای که به نظر می رسد جای پیشرفت دارد.

خوشبختانه فیلم های مستند بسیاری وجود دارد که مقصودشان آموزش، الهام بخشیدن و بسیج افراد برای اقدام علیه تغییرات اقلیمی است. این فیلم های مستند نه تنها حقایق و شواهد علمی را بیان می کنند، بلکه با به تصویر کشیدن داستان هایی انسانی در صدد ارائه راه حل هایی که بتوانند تغییر و تفاوت ایجاد کند نیز برمی آیند. فرقی نمی کند که دانشجو باشید یا استاد، وکیل باشید یا قاضی، به عنوان یک شهروند تماشای این فیلم های مستند می تواند به شما در درک بهتر علل و آثار تغییرات اقلیمی کمک کند و به شما بیاموزد که برای تغییر وضعیت موجود چه باید کرد.

در ادامه 10 مورد از بهترین فیلم های مستندی که در رابطه با تغییرات اقلیمی و آثار و پیامدهای آن ساخته شده است، معرفی می گردند:

1- حقیقت ناخوشایند (2006)

این مستند که برنده جایزه اسکار نیز شده است، در رابطه با علل و پیامدهای گرمایش جهانی، اطلاعات بسیار خوبی را در اختیار مخاطب قرار می دهد. روایتگر مستند با بهره گیری از نمودارها و تصاویر علمی توضیح می دهد که چگونه گازهای گلخانه ای گرما را در جو به دام می اندازند و در نتیجه منجر به افزایش دما، ذوب شدن یخ ها و سایر اثرات مخرب می شود. وی همچنین در مورد اقداماتی که می تواند وضعیت را غیرقابل برگشت کند، هشدار می دهد. اما در عین حال، با برجسته کردن راه حل ها و فرصت هایی که برای مبارزه با تغییرات اقلیمی وجود دارد، مخاطب را نسبت به آینده امیدوار نگه می دارد.

2- تعقیب یخ (2012)

این فیلم مستند که حقیقتاً خیره کننده است، ذوب یخچال های طبیعی در سراسر جهان را به تصویر می کشد و تأثیرات شگرف تغییرات اقلیمی بر ورقه های یخی سیاره زمین را نشان می دهد. از واقعیت های جالب این فیلم مستند می توان به این نکته اشاره کرد که سازندگان فیلم، جان خود را برای نصب دوربین در مکان های دورافتاده و خطرناک مانند گرینلند، ایسلند و آلاسکا به خطر انداختند و نتیجه آن شواهدی بصری است از تغییرات سریع و بی سابقه ای که در مناطق یخ زده زمین رخ می دهد.

3- قبل از سیل (2016)

این فیلم مستند، بازیگر شناخته شده و فعال محیط زیستی، لئوناردو دی کاپریو را در حالی به تصویر می کشد که وی به پنج قاره سفر می کند و در تلاش است با دانشمندان، سیاستمداران و جوامع محلی ملاقات کند تا تأثیرات تغییرات اقلیمی و راه حل هایی برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع را مورد بررسی قرار دهد. دی کاپریو به طور مستقیم شاهد اثرات جنگل زدایی، استخراج سوخت های فسیلی، سفید شدن مرجان های دریایی و افزایش سطح دریاها است. از سوی دیگر، وی تلاش هایی که به منظور گذار از انرژی فسیلی به انرژی های تجدیدپذیر و نیز قیمت گذاری کربن صورت گرفته را برای مخاطب به تصویر می کشد. او همچنین با شخصیت های با نفوذی همچون باراک اوباما، پاپ فرانسیس و ایلان ماسک مصاحبه می کند تا در مورد چالش ها و فرصت های مقابله با تغییرات اقلیمی بحث کند.

4- تعقیب مرجان (2017)

این فیلم مستند تلاش های تیمی از غواصان، دانشمندان و عکاسان را برای افشای ناپدید شدن صخره های مرجانی به دلیل گرم شدن و اسیدی شدن اقیانوس ها به تصویر می کشد. صخره های مرجانی محل زندگی 25 درصد از کل موجودات دریایی است و غذا، درآمد و حفاظت از میلیون ها نفر را فراهم می کند. با این حال، آنها جزو آسیب پذیرترین اکوسیستم ها در برابر تغییرات اقلیمی هستند، چرا که به تغییرات دما،pH  و نور حساس هستند. این مستند زیبایی و تنوع صخره های مرجانی و همچنین تراژدی زوال آنها به خاطر تغییرات اقلیمی را نشان می دهد. 

5- 2040 (2019)
این مستند خوش بینانه آینده ای را تصور می کند که در آن راه حل های موجود برای مقابله با تغییرات اقلیمی، مانند انرژی های تجدیدپذیر، فناوری کشاورزی احیاکننده و حمل و نقل الکتریکی اجرا شده است. کارگردان مستند همزمان نقش پدری را بازی می کند که می خواهد دنیای بهتری برای دخترش بسازد. او به سراسر جهان سفر می کند و با کارشناسان و مبتکرانی که در حال حاضر روی راه حل هایی کار می کنند که می تواند انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش دهد و کیفیت زندگی مردم و کره زمین را بهبود بخشد، مصاحبه می کند.

6- شکستن مرزها: علم سیاره ما (2021)

در این مستند، یوهان راکستروم، متخصص و پژوهشگر حوزه تغییرات اقلیمی که شهرت بسیاری در جامعه علمی دارد، مفهوم مرزهای سیاره ای و اینکه چگونه بشریت زمین را فراتر از فضای عملیاتی امن آن سوق داده است، توضیح می دهد. مرزهای سیاره ای محدودیت های سیستم های طبیعی زمین مانند اقلیم، تنوع زیستی، آب و زمین هستند که ثبات و انعطاف پذیری حیات روی زمین را تنظیم می کنند. راکستروم استدلال می کند که ما از چهار مرز از نه مرز سیاره ای عبور کرده ایم و باید فوراً برای بازگرداندن تعادل و جلوگیری از عواقب فاجعه بار آن اقدام کنیم. 

7- دریادزدی (2021)
این مستند جنجالی مسائل زیست محیطی و اخلاقی صنعت ماهیگیری جهانی همچون صید بی رویه، صیدهای جانبی، آلودگی پلاستیکی و نقض حقوق بشر را افشا می کند. فیلمساز حقایق و اسرار تکان دهنده ای را که در پس شیوه ها، سیاست ها و سازمان هایی که ادعای حفاظت از اقیانوس ها را دارند، آشکار می کند و بینندگان را به تجدیدنظر درباره مصرف و رابطه خود با غذاهای دریایی به چالش می کشد.

8- معضل اجتماعی (2020)
این مستند موضوع اصلی اش تغییرات اقلیمی نیست، اما به بررسی این موضوع می پردازد که چگونه شبکه های اجتماعی رفتار انسان را دستکاری می کنند، بر افکار عمومی تأثیر دارند و چگونه این موضوع بر توانایی ما برای مقابله با چالش های جهانی مانند تغییرات اقلیمی اثر می گذارد. این فیلم شامل مصاحبه هایی با کارمندان و مدیران سابق شرکت های فناوری مانند فیس بوک، توییتر و گوگل است که جنبه تاریک صنعت رسانه های اجتماعی را آشکار می کند. آنها توضیح می دهند که چگونه الگوریتم ها، طراحی و مدل های تجاری این شبکه های اجتماعی برای بهره برداری از روان شناسی انسان، ایجاد اعتیاد و انتشار اطلاعات نادرست، قطبی سازی و افراط گرایی طراحی شده اند.

9- عصر حماقت (2009)

این فیلم مستند یک سناریوی تخیلی در سال 2055 را به تصویر می کشد که در آن مردی که در جهانی ویران زندگی می کند، فیلم های آرشیوی سال 2008 را مرور می کند و متعجب می شود که چرا بشر هنگامی که هنوز فرصت وجود داشت نتوانست در مورد تغییرات اقلیمی عمل کند. این مستند از فیلم ها و مصاحبه های واقعی از شش فرد مختلف در سراسر جهان استفاده می کند که داستان ها و دیدگاه های خود را در مورد تغییرات اقلیمی به اشتراک می گذارند.  

10- ساعت یازدهم (2007)

این مستند شامل مصاحبه با کارشناسان و افراد مشهور است که در مورد وضعیت محیط زیست و اقدامات لازم برای جلوگیری از یک فاجعه جهانی بحث می کنند. این فیلم موضوعات مختلفی از جمله علل و اثرات تغییرات اقلیمی، از میان رفتن تنوع زیستی، کاهش منابع طبیعی، آلودگی هوا، آب و خاک و اثرات اجتماعی و اقتصادی تخریب محیط زیست را پوشش می دهد. این فیلم همچنین با نمایش راه حل ها و نوآوری هایی که می تواند تعادل و هماهنگی طبیعت و انسانیت را بازگرداند، ما را نسبت به آینده امیدوار می کند و الهام بخش است.