عیسی عادلی پژوهشگر علوم سیاسی
۱۴۰۱/۱۲/۰۲​

در بخش نخست این نوشتار، عملکرد شورای امنیت در بحران اوکراین را مورد بررسی قرار دادیم. در این بخش به سایر ارکان و نهادهای ملل متحد می پردازیم.

مجمع عمومی

 همان طور که گفته شد کاستی های شورای امنیت در ایفای وظایف خود تا حدی توسط مجمع عمومی جبران شد و مجمع مهم ترین نقشی که سازمان ملل در رویکرد امنیت دولت محور سنتی می توانست داشته باشد را ایفا کرد. این موضوع با توجه به سوابق تاریخی جبران نقصان شورای امنیت توسط مجمع عمومی چندان دور از انتظار هم نبود. قطعنامه اتحاد برای صلح مجمع عمومی در سال 1950 را می توان اولین نمونه آن دانست (لینک). به این نشست های مجمع عمومی "نشست فوق العاده ویژه" گفته می شود که تاکنون 11 مورد از این جلسات برگزار شده است (لینک). قطعنامه اتحاد برای صلح وجاهت قانونی لازم برای ایفای چنین نقشی به مجمع عمومی می دهد. در نتیجه چنین اختیاری، مجمع در مجموع پنج قطعنامه علیه روسیه تصویب کرد:

اولین قطعنامه تنها چند روز پس از آغاز جنگ، در دوم مارس 2022 با 141 رای مثبت از 193 عضو سازمان در مقابل 5 رای منفی به تصویب رسید و در آن از فدراسیون روسیه خواسته شد تا به استفاده غیرقانونی از زور پایان دهد و نیروهای خود را از اوکراین خارج کند (لینک). اهمیت این قطعنامه در این است که مقامات کرملین دلیل تهاجم نظامی خود به اوکراین را گسترش ناتو و جلوگیری از نسل کشی اقلیت روس توسط دولت مرکزی اوکراین اعلام می کردند (لینک) و تصویب این قطعنامه با یک رای قاطع نشان می دهد که این دلایل از سوی جامعه جهانی پذیرفته نشده است.

مجمع عمومی در ادامه اقدامات خود برای مشروعیت زدایی از روسیه در عرصه بین الملل و انزوای بیشتر این کشور، در قطعنامه هفتم آوریل خود که با 93 رای موافق در مقابل 24 رای مخالف تصویب شد خواهان اخراج روسیه از شورای حقوق بشر سازمان ملل شد. جلسه برای رای گیری در این خصوص 7 روز پس از جنایت بوچا در حومه کیو، پایتخت اوکراین برگزار شد (لینک). این اولین بار بود که یک عضو ملل متحد از این نهاد اخراج می شود. 93 کشور در حالی به این قطعنامه رای مثبت دادند که روسیه کشورها را در مورد رای مثبت دادن به این قطعنامه به طور آشکاری تهدید کرده بود (لینک). تصاویر شوک آور کشته شدن شهروندان غیرنظامی که دست های آن ها از پشت بسته شده بود باعث حیرت جهانیان شد. دادستان کل اوکراین سه روز پس از این حادثه اعلام کرد که 410 جنازه در بوچا پیدا شد (لینک).

قطعنامه سوم مجمع در 24 مارس، یک ماه پس از آغاز جنگ با 140 رای موافق و تنها 5 رای مخالف تصویب و در آن خواهان محافظت از جان شهروندان غیرنظامی و دسترسی بشردوستانه به آنان شد و از روسیه به دلیل ایجاد شرایط هولناک انتقاد گردید (لینک).

در تاریخ 14 نوامبر 2022، مجمع عمومی قطعنامه چهارم را به پیشنهاد 50کشور به رای گذاشت که 94 کشور به آن رای مثبت دادند و 14 کشور با آن مخالف بودند. در این قطعنامه خواسته شده بود تا یک مکانیزم بین المللی برای پرداخت خسارات جنگ، خرابی ها، از دست رفتن جان انسان ها یا زخمی ها، و هم چنین مستندسازی شواهد و ادعاها ایجاد شود. یکی از ادعاهایی که پیش از رای گیری توسط نماینده روسیه عنوان شد این بود که سازمان ملل در سازوکار پیشنهاد شده هیچ نقشی ندارد و این سازوکار پیشنهادی تنها توسط گروهی از کشورها اجرا می شود و در نتیجه ممکن است پول ها به جای آن که صرف بازسازی اوکراین شود صرف تامین مالی ارسال سلاح به اوکراین گردد (لینک). مشروعیت سازمان ملل در راه اندازی سازوکاری به منظور بازسازی اوکراین و دریافت غرامت از روسیه در سخنان نماینده روسیه مستتر بود.

در آخر این که مجمع در نظر دارد در 22 فوریه 2023 به مناسبت سالگرد تهاجم نظامی روسیه به اوکراین یکی دیگر از این نشست های ویژه را برگزار و بر حمایت خود از اوکراین تاکید مجدد نماید (لینک).

دبیر کل

 در مواقعی که جایگاه سازمان زیر سوال می رود، نقش دبیرکل بسیار حیاتی می شود. با توجه به ناتوانی سازمان ملل از پیشگیری از شرایط مخاطره آمیز ناشی از این جنگ، 200 نفر از مقامات سابق سازمان، از جمله تعدادی از معاونین نامه ای به دبیرکل نوشتند و از وی خواستند تا شخصاً برای برقراری صلح ریسک بپذیرد و به طور موقت دفتر خود را به اروپا منتقل کند و از آن جا از نزدیک اوضاع را مدیریت نماید (لینک). این نشان دهنده اهمیت نقش دبیرکل در حفظ جایگاه سازمان است. در گذشته هم در مواردی مانند بحران موشکی کوبا و یا جنگ هشت ساله ایران و عراق، دبیرکل های وقت سازمان نقش موثری ایفا کرده بودند. با توجه به موارد گذشته، انتقاداتی نسبت به دبیرکل فعلی سازمان مطرح بود.

با این حال، آنتونیو گوترش، دبیرکل فعلی سازمان هم تلاش های زیادی برای کنترل اوضاع انجام داد. تنها یک روز پس از آغاز جنگ، ایشان، آقای امین آود را به عنوان دستیار خود و هماهنگ کننده در بحران اوکراین برگزید (لینک). 26 آوریل، دو ماه پس از آغاز جنگ هم آقای گوترش برای میانجی گری صلح به مسکو سفر کرد و با سرگئی لاوروف وزیر امورخارجه روسیه دیدار کرد. در این دیدار وی صراحتاً اقدام روسیه را نقض تمامیت ارضی اوکراین و منشور سازمان ملل متحد اعلام و بر قطعنامه مجمع عمومی در محکومیت این حمله تاکید کرد. او هم چنین ایجاد کوریدورهایی برای ارسال کمک های بشردوستانه از طریق ایجاد یک گروه تماس با مشارکت روسیه، اوکراین، و سازمان ملل را پیشنهاد داد. در زمان حضور آقای گوترش، محاصره بندر ماریوپول وضعیت انسانی ناگواری را در این شهر ایجاد کرده بود. بنابراین او خواهان تشکیل یک گروه متشکل از روسیه، اوکراین، سازمان ملل، و صلیب سرخ برای تخلیه شهروندان گیر افتاده، چه داخل شهر و چه داخل کارخانه آزوفستال شد. ایشان در دیدار با ولادمیر پوتین، رییس جمهور روسیه پیشنهادهای خود را ارائه کرد، که مورد قبول رییس جمهور روسیه واقع شد. مذاکرات پیرامون آن بین وزارت دفاع روسیه و دفتر سازمان ملل برای هماهنگی در امور بشردوستانه پیگیری شد (لینک). در نتیجه تلاش های دبیرکل و باکمک صلیب سرخ، 500 نفر از شهروندان غیرنظامی که در ماریوپل و در کارخانه فولاد آزوفستال گیر افتاده بودند آزاد شدند (لینک).

دو روز پس از دیدار از مسکو، آقای گوترش به اوکراین رفت و از بوچا دیدار کرد. در این دیدار او بر لزوم پاسخگویی و مسولیت پذیری در قبال جنایت رخ داده در بوچا تاکید کرد. او از روسیه خواست تا با دیوان بین المللی کیفری برای تحقیق در این خصوص همکاری کند (لینک). در ششم ژوئن، خانم پرامیلا پاتن، نماینده ویژه دبیرکل در موضوع خشونت جنسی در منازعات مسلحانه، به شورای امنیت اعلام کرد که موارد تجاوز جنسی توسط سربازان روس رو به افزایش است. تا آن روز 124 مورد تجاوز جنسی ثبت شده بود. در این گزارش آمده بود که در مواردی این کار به صورت گروهی و حتی جلوی چشم همسران یا مادران انجام می شد (لینک). بعدتر در 21 ژوئن، مشاور ویژه سازمان در پیش گیری از خشونت جنسی هم گزارش مشابهی به شورای امنیت در این خصوص ارائه کرد (لینک). شاید ارائه چنین گزارش هایی از منظر امنیت دولت محور تاثیری در صلح میان دولت ها نداشته باشد، اما برای رویکردهای غیرسنتی مانند رویکردهای فمینیستی به موضوع امنیت دارای اهمیت است.

 پس از «توافق دریای سیاه» با میانجی گری دبیرکل سازمان ملل و ترکیه تا 14 سپتامبر 2021 حدود 2.7 میلیون تن غله و اقلام غذایی از اوکراین به خارج صادر شد که نقش برزگی در جلوگیری از ایجاد ناامنی غذایی ناشی از جنگ اوکراین داشت (لینک).

شاید بتوان گفت بزرگترین دستاورد دبیرکل در این جنگ میانجی گری برای رفع محدودیت ها در صادرات غله بود که می توانست برای یک و نیم میلیارد نفر از جمعیت کره زمین مخاطره آمیز باشد (لینک). پس از مذاکرات طولانی، در ژوئن، دبیرکل با همراهی رییس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان موفق می شود در استانبول توافقی را به امضای طرفین برساند که به موجب آن صادرات غله، مواد غذایی، و کودشیمیایی از دریای سیاه از سرگرفته شود (لینک). در مراسم امضای این توافق دبیرکل آن را نور امیدی برای صلح خطاب کرد که البته تاکنون محقق نشده و این همکاری به حوزه های دیگر گسترش پیدا نکرد. به دنبال این توافق، آقای گوترش در 18 اگوست به لویو در غرب اوکراین سفر کرد تا در یک نشست سه جانبه با رجب طیب اردوغان و ولودومیر زلسنکی دیدار کند و سپس برای نظارت بر اجرای توافق به اودسا رفت (لینک). در نتیجه "توافق دریای سیاه" تا 14 سپتامبر 2022 حدود 2.7 میلیون تن غله و اقلام غذایی از اوکراین صادر شد و این دستاورد بزرگی برای نقش سازمان ملل در حوزه امنیت انسانی بود که توسط دبیرکل سازمان محقق شد (لینک). در اقدامی دیگر، دبیرکل در 29سپتامبر برگزاری رفراندوم در چهار منطقه از شرق اوکراین (دونتسک، لوهانسک، خرسون، و زاپروژیا) را تنها چند روز پیش از برگزاری آن غیرقانونی خواند. او این رفراندوم را ناقض حقوق بین الملل و اصول منشور سازمان ملل دانست (لینک). این رفراندوم توسط کشورهای زیادی محکوم شد، اما زیرسوال بردن وجاهت قانونی آن توسط دبیرکل سازمان ملل نقش منحصربفردی در مشروعیت زدایی از آن دارد.

دیوان بین المللی دادگستری

 در تاریخ 16 مارس، دیوان بین المللی دادگستری با 13 رای موافق در مقابل دو رای مخالف، دستور داد تا روسیه بلافاصله عملیات نظامی را که در تارخ 24 فوریه در اوکراین شروع کرده معلق کند (لینک). اهمیت این رای دیوان این است که اولاً طبق حقوق بین الملل لازم الاجراست، اگرچه روسیه ممکن است تعهدات بین المللی خود را در عمل اجرا نکند. دیگر این که این رای به دنبال شکایت اوکراین نزد دیوان از این که روسیه از مفهوم نسل زدایی برای اقدام نظامی خود سوءاستفاده می کند صادر شد و دیوان به عنوان یکی از مراجع تفسیر حقوق بین الملل نظر صریح (و البته مقدماتی) خود را در حقانیت اوکراین و باطل بودن دلایل روسیه از این اقدام نظامی اعلام کرد (لینک).

دیوان کیفری بین المللی

 تنها سه روز پس از آغاز جنگ، دیوان تحقیق و تفحص خود برای موارد جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت را آغاز کرد (لینک). دادستان دیوان، آقای کریم خان به اوکراین سفر کرد و تیمی را برای گردآوری شواهد آن جا مستقر نمود. اگرچه روسیه عضو دیوان کیفری بین المللی نیست و صلاحیت دیوان در مورد این کشور اجرا نمی شود، اما طبق قوانین دیوان، این امکان برای دیوان وجود دارد که به طور بیطرف ادعاهای مربوط به جرائم در اوکراین را تحقق کند (لینک).

شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد

 دو روز پس از تصویب قطعنامه اول مجمع عمومی، این شورا هم در قطعنامه ای ضمن درخواست خروج فوری نیروهای روسیه و نیروهای وابسته به آن ها از قلمرو سرزمینی کشور اوکراین، یک کمیسیون تحقیق مستقل برای بررسی کلیه موارد نقض حقوق، سوءاستفاده، یا جنایات مشابه تشکیل داد. 32 کشور به این قطعنامه رای مثبت و تنها روسیه و اریتره به آن رای منفی دادند. در این جلسه همه اعضا و به دنبال آن ها نماینده روسیه به احترام قربانیان این جنگ یک دقیقه سکوت کردند (لینک). به دنبال دریافت گزارش هایی مبنی بر وقوع جنایاتی در مناطقی از اوکراین که در کنترل روس هاست، شورای حقوق بشر، 12 مه در یک جلسه فوق العاده خواهان بررسی و تحقیق در این موضوع شد (لینک). اداره کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل هم یک تحقیق گسترده در خصوص گورهای دست جمعی که پس از آزادی شهر ایزیوم پیدا شد را آغاز کرد تا ببینید افراد کشته شده نظامی یا غیرنظامی بودند و علت کشته شدن آن ها چه بوده است (لینک). کمیسیونر عالی وقت سازمان ملل در حقوق بشر، میشل باشلت، چندین ناظر حقوق بشری را در اوکراین مستقر کرد تا موارد نقض را به دقت نظاره کنند (لینک). بررسی موارد این چنینی توسط نهادهای زیرمجموعه سازمان ملل تضمین کننده بی طرفی تحقیقات است و این وظیفه ای است که از هیچ نهاد یا دولت دیگر برنمی آید.

یونسکو

 11 ماه پس از آغاز جنگ، در 25 ژانویه 2023، و در شرایطی که اودسا، یکی از شهرهای تاریخی اوکراین زیر آتش نیروهای روسیه قرار داشت، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو، که یکی از سازمان های تخصصی ملل متحد در زمینه مسائل فرهنگی است، این شهر را در لیست میراث جهانی خود قرار داد (لینک). یونسکو 8 سایت تاریخی ثبت شده در اوکراین دارد (لینک). اودسا به دلیل قابلیت های اقتصادی خود به عنوان یک شهر بندری در دریای سیاه از یونان باستان گرفته تا دوره تسلط ترک های عثمانی و تصرف آن توسط کاترین کبیر، امپراطور روسیه مورد توجه بوده است (لینک).

یکی دیگر از فعالیت های یونسکو حمایت از خبرنگاران در اوکراین است. هزاران خبرنگار پس از جنگ مشغول پوشش اخبار مربوط به آن بودند. این در حالی است که بسیاری از این خبرنگاران تجربه قبلی در این زمینه نداشتند. یکی از برنامه های یونسکو آموزش این خبرنگاران است. هم چنین توزیع اقلام مورد نیاز این خبرنگاران مانند جلیقه های ضدگلوله و کلاه های ایمنی از دیگر کارهای یونسکو برای خبرنگاران بود. تامین این تجهیزات برای کار خبرنگاری در اوکراین بسیار حیاتی بود. اما بسیاری از این اقلام برای سربازان در خط مقدم ارسال می شوند و در نتیجه کمیاب هستند و اگر هم یافت شوند قیمت بالایی دارند. به همین دلیل کمک یونسکو برای تامین این اقلام برای خبرنگاران بسیار ارزشمند است. از دیگر اقدامات یونسکو ایجاد یک خط تماس ضروری برای خبرنگاران بود که در مواردی بسیار موثر واقع شد. در روزهای نخست جنگ تا روزی صدتماس با این تلفن ها از سوی خبرنگاران برقرار شد. در یکی از این تماس ها در ابتدای ماه مارس یک خبرنگار خارجی که در منطقه ایرپین 4 روز گرفتار شده بود با هماهنگی های به عمل آمده از محل خارج شد (لینک).

فائو

 سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، با کمک اتحادیه اروپا، 15.5 میلیون یورو برای مقابله با اثرات جنگ روی 13 میلیون نفری که در مناطق روستایی اوکراین زندگی می کردند اختصاص داد. هدف از این اقدام مقابله با بحران غذای ناشی از متوقف شدن عملیات کشاورزی در اوکراین بود (لینک). فائو نه ماه پس از آغاز جنگ، یک نظرسنجی گسترده از کشاورزان در مناطق روستایی اوکراین به عمل آورد تا از آن برای برنامه ریزی تامین نیازهای آنان استفاده کند. این نظرسنجی نشان داد که بذر، غذای حیوانات، سوخت و برق، کودها و آفت کش ها از مهم ترین نیازهای کشاورزان اوکراینی است (لینک). فائو در خصوص حل فوری بحران غذا در هفته های ابتدایی جنگ هم نقش مهمی ایفا کرد و تا ماه ژوییه توانست برای نزدیک به 10 میلیون اوکراینی غذاهای آماده، کنسرو، نان، آرد، گندم، و روغن تامین کند (لینک).

یونسف

 صندوق کودکان سازمان ملل انبارهایی در اوکراین دارد که توسط آن ها توانسته از آغاز جنگ به نزدیک به چهار میلیون کودک به تنهایی یا با کمک نهادهای دیگر کمک کند (لینک). یونیسف به همراه آژانس پناهندگان سازمان ملل، دولت ها، و سازمان های مردم نهاد، مراکزی را تحت عنوان "نقاط آبی" در کشورهای میزبان پناهندگان اوکراینی ایجاد کرده تا محل امنی برای کودکان و مادران باشد. این مراکز اطلاعات سفر در اختیار این پناهندگان قرار می دهد و کودکانی را که به تنهایی سفر می کنند را شناسایی و تحت پوشش قرار می دهد (لینک). یونیسف در این یک سال، به حدود پنج میلیون زن و کودک در اوکراین خدمات سیار ارائه کرد؛ برای 4.6 میلیون نفر آب آشامیدنی سالم فراهم نمود؛ نزدیک به سه میلیون کودک و پرستار به خدمات سلامت روانی و جسمی یونسیف دست پیدا کردند؛ این سازمان هم چنین امکان ادامه تحصیل نزدیک به 1.5 میلیون کودک را هم فراهم نمود (لینک).

سازمان بهداشت جهانی

 سازمان بهداشت جهانی با شروع جنگ اقدام به توزیع اقلام دارویی و پزشکی شامل کپسول های اکسیژن، ژنراتورهای بیمارستانی، اقلام پزشکی اورژانسی کرد. سازمان هم چنین در کشورهای همسایه اوکراین اقدام به شناسایی، پیشگیری، و مبارزه با بیماری های واگیردار مانند سرخک، سرخچه، و فلج اطفال کرده است (لینک).

برنامه توسعه ملل متحد

 پس از آغاز جنگ اوکراین، برنامه توسعه ملل متحد طرح حمایتی جدیدی برای تامین نیازهای میلیون ها نفر از اوکراینی ها برای دو سال آینده معرفی کرد. هدف از این برنامه مواجهه با تاثیرات اجتماعی اقتصادی جنگ در اوکراین بود و تمرکز ویژه ای بر برابری دسترسی زنان و دختران به نیازهای اساسی و معیشتی، توسعه مهارت ها، حمایت از کسب و کارها، دستیابی به منابع مالی، شبکه، و بازارها داشت. برآورد این سازمان این بود که نزدیک به دو دهه از توسعه در اوکراین در اثر ادامه جنگ از دست خواهد رفت و از هر 10 نفر 9 نفر به فقر کشیده خواهند شد. در نتیجه این برنامه بر سه ستون زیر استوار خواهد بود:

  1. حمایت از دولت برای واکنش مناسب به بحران و ارائه خدمات عمومی؛
  2. ارتقای سرمایه انسانی کشور، ظرفیت های اقتصادی و منابع طبیعی برای پاسخ به نیازهای بشردوستانه اولیه، ارتقای تاب آوری، و بازیابی اقتصادی و اجتماعی؛ و
  3. تقویت نهادها و جامعه مدنی برای حفظ بافت اجتماعی، حمایت از حقوق بشر و تضمین فراگیری، حفاظت و توانمندسازی همه مردم (لینک).

صندوق جمعیت ملل متحد

 باآغاز جنگ، این نهاد تیم هایی را برای توزیع اقلام بهداشتی به خصوص بهداشت جنسی در اوکراین اعزام کرد. پیش بینی می شد که در فاصله ماه های مارس تا مه، حدود 80 هزار کودک در اوکراین به دنیا خواهند آمد. این صندوق پیش از جنگ شبکه ای از پناهگاه ها و اتاق های بحران در اوکراین داشت و همین شبکه به آن کمک کرد تا بهتر بتواند در هفته های ابتدایی خدمات خود را ارائه کند. به طور مثال در یک ماه نخست جنگ، این صندوق توانست با کمک سازمان بین المللی مهاجرت 15هزار مشاوره ارائه دهد (لینک).

آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد

 این سازمان از ابتدای جنگ مشغول توزیع پتو، کیسه خواب، ساخت پناهگاه های اضطراری، شناسایی افراد نیازمند، و یافتن کودکانی که تنها سفر می کنند، کرد. آژانس با کمک دولت اوکراین 70 مرکز پذیرش در سراسر اوکراین برای کسانی که در داخل کشور بی جا شده اند ایجاد کرد. در این مراکز افراد کمک های نقدی برای تامین نیازهای اولیه زندگی مانند مسکن، غذا، لباس، و اقلام بهداشتی دریافت می کنند (لینک).

اداره خلع سلاح سازمان ملل متحد

 نماینده عالی این اداره سه بار در ماه های مارس، مه و اکتبر 2022 بنا به درخواست نماینده روسیه تحقیقاتی را برای بررسی صحت ادعاهای مقامات روسیه مبنی بر این که اوکراین یک برنامه سلاح های بیولوژیک دارد انجام داد و هر بار رسماً اعلام کرد که هیچ برنامه سلاح های بیولوژیک در اوکراین وجود ندارد (لینک). اهمیت این اظهارنظر یک نهاد زیرمجموعه سازمان ملل در این است که با توجه به این که در روزهای آغازین جنگ همه گیری کرونا در میان افکارعمومی جهان هنوز زنده بود و برخی هم آن را یک توطئه بیولوژیک می دانستند، روسیه سعی داشت تا با مطرح کردن همکاری های بیولوژیک میان امریکا و اوکراین، به حمله نظامی خود به خاک اوکراین مشروعیت ببخشد. اظهارنظر صریح اداره خلع سلاح سازمان ملل متحد نقش مهمی در راستی آزمایی و مشروعیت زدایی از چنین ادعاهایی داشت.

اخیراً با افزایش کمک های تسلیحاتی به اوکراین از سوی برخی کشورها، به ویژه افزایش برد تسلیحات و سنگین تر شدن تسلیحات ارسالی، نگرانی هایی از سوی مقامات این اداره مطرح شده است. ایزومی ناکامیتسو، نماینده عالی سازمان ملل در امور خلع سلاح، تصریح کرد که ارسال سلاح باید مشمول پروتکل های بین المللی باشد (لینک). باتوجه به این که چنین نگرانی هایی یکی از دلایل مخالفان ارسال سلاح در کشورهای مختلف است، رفع چنین نگرانی هایی از سوی سازمان ملل می تواند به روند ارسال سلاح به اوکراین کمک کند.

آژانس بین الملل انرژی اتمی

 این آژانس یک نهاد مستقل در سیستم ملل متحد است که به مجمع عمومی و شورای امنیت گزارش می دهد. آژانس نقش مهمی در امنیت نیروگاه های هسته ای اوکراین به ویژه نیروگاه زاپروژیا، بزرگترین نیروگاه هسته ای اروپا دارد. روسیه تلاش داشت با ایجاد تهدید برای این نیروگاه افکارعمومی اروپا و جهان را تحت فشار قرار داده تا به شرایط این کشور برای صلح تن دهند. وبسایت آژانس تاکنون 144 گزارش در خصوص آخرین وضعیت نیروگاه های اتمی در اوکراین ارائه کرده که خبر از حضور کارشناسان آژانس در نیروگاه زاپروژیا دارد (لینک). تیمی از کارشناسان آژانس از اول سپتامبر 2022 به طور دائمی در نیروگاه زاپروژیا حضور دارند. علاوه بر بزرگی، موقعیت مکانی این نیروگاه در خط مقدم جنگ بر نگرانی ها افزوده است. از دسامبر سال قبل مقرر شد تیمی دائمی از کارشناسان آژانس در اوکراین حضور داشته باشند. بنابر اعلام آژانس در گزارش شماره 143، 11 کارشناس آژانس در نیروگاه های اوکراین و نیز منطقه چرنوبیل حضور دارند (لینک). حضور این کارشناسان ضمن این که باعث دلگرمی مردم جهان برای جلوگیری از بروز یک فاجعه اتمی است، می تواند نقش موثری در شناسایی مقصر هر حادثه در صورت بروز باشد. در بیشتر گزارش ها از جمله در همین گزارش آخر، کارشناسان انفجارهای روی داده در نزدیکی تاسیسات را گزارش می کنند. آژانس هم چنین در سفری که رافائل گروسی مدیر کل آن در آوریل 2022 به اوکراین داشت تجهیزات مونیتورینگ و ارزیاب های رادیواکتیو در سایت نیروگاه هسته ای چرنوبییل نصب کرد. برای پایش اوضاع، عده ای کارشناس هم از طرف آژانس در چرنوبیل مستقر هستند (لینک).

نتیجه گیری

جنگ اوکراین، 77 سال پس از جنگ جهانی دوم، نشان داد که احتمال وقوع یک جنگ فراگیر دیگر در اروپا را نباید دور از ذهن داشت. این جنگ تا 8 فوریه 2023 جان 18هزار غیرنظامی را گرفت (لینک). تجاوز به یک کودک 11 ساله مقابل چشمان مادرش (لینک) تنها یکی از جلوه های غم انگیز و غیرانسانی جنگ است و نشان می دهد که پیشگیری از وقوع جنگ و مقابله با عواقب آن چقدر اهمیت دارد. بااین حال در شرایط فعلی نباید چندان امیدی به اصلاح ساختار سازمان ملل داشت. سازمان ملل بعد از جنگ جهانی دوم توسط ملل پیروز که بیشترین همفکری و همدلی را نسبت به جنگ داشتند به وجود آمد و وجود چنین همفکری و همدلی برای تاسیس یک نهاد بین المللی از ضروریات است. شاید اگر تشکیل سازمان ملل دو سال به تاخیر می افتاد، شروع جنگ سرد پس از جنگ های داخلی یونان و از بین رفتن فضای اعتماد میان شوروی و امریکا می توانست مانع تشکیل سازمان شود. بنابراین در حال حاضر که قدرت های بزرگ با هم اختلافات اساسی دارند نمی توان انتظار تغییر و اصلاح داشت. بااین حال، سازمان ملل متحد اگرچه قادر نبوده و نخواهد بود مانع جنگ شود، اما درعین حال کارکردهای فراوانی برای برقراری صلح و کاهش آثار و عواقب جنگ می تواند داشته باشد.

همان طور که در متن نشان داده شد، سازمان می تواند محملی برای دیپلماسی و نزدیک کردن قدرت های بزرگ باشد. از سوی دیگر سازمان می تواند از اقدامات جنگ طلبانه مشروعیت زدایی کند. نمونه های جنگ امریکا علیه عراق در سال 2003 و تهاجم نظامی اخیر روسیه به اوکراین به خوبی به توان مشروعیت بخشی یا مشروعیت زدایی سازمان ملل صحه می گذارد. هم چنین سازمان ملل می تواند هماهنگ کنندهِ بی طرفی برای ارسال کمک های بشردوستانه و سایر موارد مرتبط به امنیت انسانی مانند نقشی که آژانس بین المللی انرژی هسته ای در امنیت تاسیسات هسته ای ایفا می کند باشد. با توجه به آن چه گفته شد، می توان این گونه نتیجه گرفت که اگر سازمان ملل متحدی تا حالا به وجود نمی آمد، لازم می بود همین سازمان با همین نواقض همین حالا تاسیس شود تا وظایف فوق را اجرا کند.

آخرین مطالب تالار گفتگو

آیین نامه کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد



اطلاعات بیشتر