حبیبه فرج زاده - دانشجوی دکترای حقوق بین الملل عمومی دانشگاه علامه طباطبائی
۱۴۰۱/۰۳/۱۷​

فناوری های نوظهور و نقش آنها در تشدید بحران تغییرات اقلیم و برعکس، نقش آنها در کاهش روند این تغییرات همواره در گفتمان های مربوط به چگونگی مقابله با بحران جهانی تغییرات اقلیمی، مورد توجه بوده است. بنابراین تا به امروز، تمرکز سیاست ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی بر ایده ها و پیشنهادات با بهره گیری از ابزارهای فناورانه بوده است. این پیشنهادات تحت عنوان «مهندسی زمین» یا «مهندسی اقلیم» قرار می گیرند(اینجا). طی سال های اخیر بسیاری از کشورها در سراسر جهان در اجرای هرچه بهتر موافقتنامه تغییرات اقلیمی پاریس و در تلاش برای کاهش فعالیت های کربن زا به فناوریهای نوظهور روی آورده اند. در همین راستا در سال 2017، در کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی بر اهمیت فناوری بلاکچین در مقابله با تغییرات اقلیمی در سطح جهانی تأکید شد(اینجا).

بلاکچین که در زبان فارسی به زنجیره بلوکی ترجمه شده است، بستری متشکل از اجزای به هم پیوسته است که یک دفتر کل توزیع شده را شکل می دهد و فرآیند ثبت تراکنش ها و رهگیری دارایی ها را در یک شبکه کسب و کار تسهیل می کند(جواد عباسی، بلاکچین: آشنایی با مفاهیم بنیادی، موسسه کتاب مهربان نشر، 1397، ص17). در حقیقت این فناوری برای ایجاد بانک داده غیرقابل تغییر و حذف استفاده می شود و همین ویژگی موجب می شود قلب فناوری هایی چون رمزارزها و قراردادهای هوشمند قرار گیرد(اینجا).

رمزارز یا کریپتوکارنسی که از پدیده های محبوب قرن بیست و یکم بوده اند همان ارز دیجیتال است که می تواند به عنوان وسیله ای برای مبادله، پرداخت، کمک مالی و حواله استفاده شود که برای دور زدن محدودیت های سیستم بانکی سنتی طراحی شده است(اینجا). این ارزهای مجازی به عنوان ابزاری برای مبادله و مبتنی بر بلاکچین ایجاد، و به دلیل تمرکززدایی ایده آل و سرعت در تبادل و سود بالا، بسیار محبوب شده اند. این جذابیت موجب شده است مردم دنیا هرروز بیش از پیش مشغول سرمایه گذاری روی این ارزها باشند(اینجا). افزایش تقاضا برای سرمایه گذاری در ارزهای دیجیتال باعث شده است که سیستم های رایانه ای مورد استفاده برای استخراج ارزهای دیجیتال به طور فزاینده ای انرژی بر و پرهزینه تر شوند(اینجا).

کارشناسان سازمان ملل متحد معتقدند که رمزارزها و فناوری بلاکچین می توانند نقش مهمی در توسعه پایدار و بهبود وضعیت نظارت بر محیط زیست داشته باشند. یکی از مفیدترین جنبه های ارزهای دیجیتال، تا آنجا که به سازمان ملل مربوط می شود، شفافیت آن است. این فناوری در برابر دستکاری و تحریف اطلاعات مقاوم است، بنابراین می تواند سابقه ای قابل اعتماد و شفاف از تراکنش های انجام شده ارائه دهد. این موضوع در مناطقی که نهادهای ضعیف و میزان فساد بالایی دارند بسیار اهمیت دارد(اینجا).

پتانسیل بلاکچین در حفاظت از محیط زیست، در تعدادی از پروژه های سازمان ملل متحد و سایر سازمانها آزمایش شده است. از نظر برنامه مشارکتDTU UNEP (همکاری بین UNEP، دانشگاه فنی دانمارک و وزارت امور خارجه دانمارک)، سه حوزه اصلی که بلاکچین می تواند اقدامات اقلیمی را در آنها سرعت ببخشد عبارت اند از: شفافیت، تأمین مالی اقلیم، و بازارهای انرژی پاک(اینجا). کمیسیون اروپا نیز بهره گیری از نوآوری ها در فناوری بلاکچین را به دلیل شفافیت، پاسخگویی و قابلیت ردگیری انتشار گازهای گلخانه ای، هم راستا با مقابله با تغییرات اقلیمی می داند.(برای مطالعه برخی از اقدامات اتحادیه اروپا)

علی رغم تمام این امیدها، بر اساس مطالعه ای که در اواخر سال ۲۰۱۸ توسط مجله Nature Climate Change منتشر شد(مجله ای که به انتشار مهم ترین و پیشرفته ترین تحقیقات در مورد ماهیت، علل اساسی یا آثار تغییرات اقلیمی جهانی و پیامدهای آن بر اقتصاد اختصاص دارد) رمز ارزی مثل بیت‌کوین در سال 2017 به تنهایی تقریباً شصت و نه میلیون تن متریک (شصت و نه مگاتن) انتشار دی اکسید کربن(CO2) داشته است(اینجا).

اخیراً نیز، یک بررسی در دانشگاه کمبریج تخمین زده که استخراج بیت کوین 121.36 تراوات ساعت در سال، انرژی مصرف می کند. و این مقدار مصرف بیشتر از جمع مصرف شرکت های فیس بوک، مایکروسافت، اپل و گوگل است. و به دلیل فرآیند محاسباتی پشت عملکرد بلاکچین، این مصرف انرژی به این زودی کاهش نخواهد یافت. به گفته دانشگاه کمبریج، تنها 39 درصد از این انرژی از منابع تجدیدپذیر و از انرژی آبی تأمین می شود که می تواند آثار مخرّبی بر اکوسیستم و تنوع زیستی داشته باشد(اینجا).

برای مثال، پس از ممنوعیت ماینینگ در چین در بهار 2021، سهم انرژی های تجدیدپذیری که شبکه را تأمین می کنند، از حدود 41.6 درصد به 25.1 درصد کاهش یافته است. ماینرها پیش از این و زمانی که هنوز در چین بودند به مقدار قابل توجهی از انرژی های تجدیدپذیر(یعنی انرژی آبی در فصل مرطوب در ماه‌ ای تابستان) دسترسی داشتند، اما زمانی که وادار به نقل مکان به کشورهایی مانند ایالات متحده و قزاقستان شدند، دسترسی به این منابع هم از بین رفت؛ چراکه این کشورها در حال حاضر عمدتاً نیروی برق برای استخراج کنندگان بیت کوین را از زغال سنگ یا گاز تأمین می کنند، که باعث افزایش کربن برق مصرفی برای استخراج بیت کوین شده است(اینجا).

 بنابراین نگرانی های اصلی زیست محیطی ناشی از استخراج ارزهای دیجیتال عبارت اند از: 1- مقدار بالای برق مورد نیاز برای تأمین انرژی الگوریتم های پیچیده؛ و2- منابع انرژی تجدیدناپذیر مورد استفاده برای استخراج(اینجا). میزان بالایی از برق تولیدی مبتنی بر زغال سنگ وارد شبکه استخراج بیت کوین می شود و برق تولید شده از زغال سنگ، انتشار کربن بالایی دارد. علاوه بر این، این احتمال وجود دارد که با نوسانات قیمت ارزهای دیجیتال، استخراج‌کنندگان به جستجوی انرژی ارزان تر ادامه دهند. رقابت ها بر سر کسب درآمد نیز، کشورها را به تولید انرژی کثیف برای جذب ماینرهای بیشتر و تقویت فعالیت اقتصادی تشویق می کند(اینجا).

به همین علت، از اوایل سال 2021، نگرانی ها در مورد میزان انتشار کربن بیت کوین به موضوع جنجال برانگیزی تبدیل شد و برخی رسانه های خارجی را واداشت که به موضوع مصرف انرژی بیت کوین و انتشار کربن بپردازند. و اهمیت مصرف بالای انرژی ارزهای دیجیتال بحث های زیادی را در محافل علمی و میان عموم مردم به خود مشغول داشته است(اینجا).

علاوه بر افزایش انتشار CO2 مربوط به فعالیت استخراج ارزهای دیجیتال، در نظر گرفتن تأثیر مصرف مداوم و دفع زباله های الکترونیکی بر محیط زیست نیز مهم است. در حال حاضر، فعالیت استخراج بیت کوین به تنهایی به طور متوسط، تقریباً یازده کیلوتن زباله الکترونیکی در سال ایجاد می کند. این عدد احتمالاً زمانی افزایش می یابد که ضایعات الکترونیکی منتشر شده توسط هر ارز دیجیتال به جز بیت کوین را با هم جمع کنید. هر تراکنش بیت کوین تقریباً نود گرم زباله الکترونیکی تولید می کند -که اساساً به اندازه دو توپ گلف است-ا گرچه میزان اندکی به نظر می رسد، اما روزانه بیش از 366000 تراکنش بیت کوین انجام می شود(اینجا).

دلیل دیگر میزان شگفت آور ضایعات الکترونیکی تولید شده توسط ارزهای دیجیتال، این واقعیت است که دستگاه‌ های ماینینگ مورد استفاده اکثر ماینرها به سرعت و اغلب تنها در عرض دو سال از رده خارج می شوند، و نمی‌توان آنها را به طور مؤثر برای چیزی غیر از استخراج استفاده کرد. با توجه به اینکه برنامه ریزی ارزهای دیجیتال استخراج هر کوین اضافی را سخت تر و سخت‌ تر می‌کند، ماینرها به طور مداوم درگیر چرخه ای بی پایان هستند که به موجب آن باید ماشین های خود را به طور مداوم ارتقاء دهند تا بتوانند در چرخه رقابت بمانند. این چرخه یک انگیزه قوی برای ماینرها فراهم می کند تا نگرانی های زیست محیطی را به خاطر نفع اقتصادی نادیده بگیرند(اینجا).

بنابراین، علی رغم آنکه باورها بر این است که فناوری های غیرمتمرکز نظیر فناوری بلاکچین این پتانسیل را دارند که با مزایایی که دارند از جمله شفافیت و تغییرناپذیری، به تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کنند، بر اساس تحقیقات انجام شده، به نظر می رسد که استخراج ارزهای دیجیتال تأثیر قابل توجهی بر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی دارد و مصرف بسیار بالای انرژی مرتبط با این فناوری یکی از موانع اصلی است که باید بر آن غلبه کرد.

اگر در اکوسیستم بلاکچین و ارزهای دیجیتال، بیشتر انرژی مورد نیاز مورد استفاده برای استخراج رمزارزها از منابع تجدیدپذیر تأمین شود به سمت آینده ای پاک تر و سبزتر می رود. بنابراین با بهره گیری از منابع پاک، رمزارزها و بلاکچین می توانند هم راستا با منافع زیست محیطی عمل کنند(اینجا). و در جامعه ای که صرفاً از منابع انرژی پاک استفاده می کند، این تقاضای بالای انرژی منجر به افزایش انتشار گازهای مضر نمی شود. با این حال، با توجه به مطالعه جهانی سنجش دارایی های رمزنگاری شده در سال 2021، نسبت منابع تجدیدپذیر در کل مصرف انرژی برای استخراج رمزارزها تنها حدود 39 درصد است. اما این رقم به تنهایی تأثیر زیست محیطی ارزهای دیجیتال را نشان نمی دهد. حتی سهم انرژی های تجدیدپذیر که عمدتاً از تولید برق آبی تأمین می شود نشان داده که اکوسیستم های آبی را مختل می کند و به تنوع زیستی آسیب می رساند. افزون بر این، بسیاری از سدها با برنامه ریزی اکولوژیکی ناکارآمد، میزان انتشار کربن بیشتری نسبت به سوخت های فسیلی دارند. این یافته ها نشان می دهد که میزان تخمینی انتشار کربن ارزهای دیجیتال، دامنه کامل آثار آن را در بر نمی گیرد(اینجا).

بسیاری از بازیگران در صنعت در حال کار بر روی راه کارهایی برای رسیدگی به این مشکل هستند. برای مثال، بنیاد اتریوم، سازمانی که پشت ارزهای دیجیتال اتریوم قرار دارد، در حال کار بر روی روش جدیدی برای تأیید تراکنش‌ها است و معتقد است با تغییر روش به روشی متفاوت (به نام اثبات سهام یا PoS)، هزینه انرژی هر تراکنش می تواند تا 99.95 درصد کاهش یابد(اینجا).

بنیاد غیرانتفاعی بلاکچین برای اقلیم نیز، راه اندازی پلت فرم Bitmo را در Cop26 اعلام کرده است که هدف آن کمک به کشورها برای دستیابی به اهداف اقلیمی است. کشورهای امضا کننده موافقتنامه پاریس می توانند تعهدات خود را به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، با خرید Bitmos اجرا کنند. این سازمان ادعا می کند که این پلتفرم زیرساخت های حسابداری و مبادله ای لازم را طبق ماده 6 موافقتنامه پاریس فراهم می کند و ضرورت کاهش انتشار گازهای گلخانه ای را با بهترین فرصت های اقدامات اقلیمی در سراسر جهان پیوند می دهد و قادر است الزامات آتی سازمان ملل را برآورده کند. به عبارت دیگر ادعا می شود که این پلتفرم به بشریت کمک می کند تا با بحران اقلیمی مقابله و در عین حال همکاری های جهانی را تقویت کند(اینجا).

در عین حال، بسیاری از بازیگران این صنعت به دنبال اطمینان از این هستند که هرگونه انرژی مصرفی در این صنعت کاملاً بدون کربن و از منابع تجدیدپذیر است(اینجا). بنابراین با بهره گیری از این منابع، رمزارزها و بلاکچین می توانند هم راستا با منافع زیست محیطی عمل کنند(اینجا). و البته، از آنجایی که گزینه‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی روز به روز کارآمدتر می شوند و در نتیجه برای استخراج مفید واقع می شوند، بیت کوین می تواند انگیزه جدی استخراج کنندگان برای ساخت و توسعه این فناوری ها باشد(اینجا).

شایسته است توجه داشته باشیم که رمزارزها هنوز در مراحل ابتدائی رشد است، و همچنان چالش های فنی و سیاسی زیادی وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد؛ ضروری به نظر می رسد که کشورها و سازمان های بین المللی در این زمینه با هم همکاری کنند و از بهترین شیوه ها و آموخته های یکدیگر استفاده کنند. یکی از نویسندگان گزارش آینده پژوهی اخیر UNEP در مورد کاربردهای بلاکچین، می گوید: «سازمان ملل باید به بررسی ها در فضای بلاکچین ادامه دهد. هرچه بیشتر آزمایش کنیم، بیشتر در مورد این فناوری یاد می گیریم. این امر دانش ما در سطح سازمان ملل در مورد بلاکچین، درک ما از پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی عملیات ماینینگ را بهبود می بخشد و شانس ما را برای مقابله با مشکلاتی که این فناوری ممکن است در آینده ایجاد کند، افزایش می دهد. اگر قرار است این فناوری واقعاً تأثیر مثبتی بر بحران های اقلیمی بگذارد، به تحقیقات فنی بیشتر و همچنین گفتگوهای بین المللی بیشتر با مشارکت کارشناسان، دانشمندان و سیاست گذاران نیاز است(اینجا).

آخرین مطالب تالار گفتگو

آیین نامه کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد



اطلاعات بیشتر