دکتر مهشید آجلی لاهیجی - دانش آموخته دکترای حقوق بین¬الملل دانشگاه علامه طباطبائی

​۱۴۰۰/۰۲/۱۱


در گزارشی که در ۲۷ آوریل ۲۰۲۱ از سوی دیده‌بان حقوق بشر منتشر شده، به صراحت اعلام گردیده است که مقامات اسرائیلی در حال ارتکاب آپارتاید و اذیت و آزار به عنوان مصادیقی از جنایت علیه بشریت هستند. این گزارش عمدتاً مبتنی بر سیاست کلی دولت اسرائیل درباره تسلط اسرائیلی های یهودی بر فلسطینیان و نقض حقوق بشر آنها است. البته در متن گزارش به نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر فلسطینیان در «مناطق اشغالی» و «اسرائیل» پرداخته شده  است. لازم به ذکر است که جامعه جهانی همچنان کرانه باختری رود اردن شامل بیت المقدس شرقی و نوار غزه را به عنوان مناطق اشغالی شناسایی می کند و در این گزارش هم مکرراً به این موضوع تصریح شده است. نظام حقوقی اشغال در حقوق بین الملل، چنانکه در کنوانسیون های لاهه ۱۹۰۷ و ژنو ۱۹۴۹ مورد شناسایی قرار گرفته است، التزام به قواعد خاصی را بر قدرت اشغالگر تحمیل می کند. 
در حالی که از سال ها پیش، یعنی از زمان تصویب قطعنامه ۱۸۱ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷ جامعه جهانی به لزوم ایجاد یک دولت عرب در کنار دولت یهود در فلسطین تأکید ورزیده است، اما تاکنون این مسئله به طور متقن و کامل اجرایی نشده و اسرائیل در انتقال کامل قدرت به دولت فلسطینی تعلل می ورزد. در این گزارش، به وجود دولت واحد مسلط بر منطقه در عین وجود دو گروه جمعیتی اسرائیلی و فلسطینی اشاره شده و نیز بیان می گردد که یافته¬ها نشان می دهد که اسرائیل در حال ارتکاب جنایت علیه بشریت علیه فلسطینیان است. گزارش دیده‌بان حقوق بشر، در حالی از نقض سیستماتیک حقوق بشر در فلسطین بحث می¬کند که خیلی پیش تر از آن، دیوان بین المللی دادگستری در سال ۲۰۰۴ در نظر مشورتی خود راجع به «آثار حقوقی ساخت دیوار حائل در سرزمین اشغالی فلسطین» به روشنی مسئولیت دولت اشغالگر در تأمین و تضمین حقوق بشر کلیه مردمی که در محدوده اعمال صلاحیت او هستند، را مطرح کرده بود.
به طور کلی دو جرم در ارتباط با تبعیض سیستماتیک ذیل جنایت علیه بشریت به عنوان یکی از شدیدترین جرائم بین المللی شکل گرفته است که عبارتند از آزار و اذیت و آپارتاید.آزار و اذیت ذیل ماده ۷ اساسنامه رم ۱۹۹۸ به معنی محروم کردن عامدانه و جدی افراد از حقوق اساسی شان برخلاف حقوق بین الملل و بر مبنای هویت گروه یا جامعه ای خاص است. ممنوعیت آپارتاید هم هرچند ابتدائاً در پاسخ به وضعیت آفریقای جنوبی مطرح شد، امروزه یک قاعده مسلم  حقوق بین الملل است که به طور خاص، علاوه بر ماده ۷ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، درکنوانسیون بین المللی جلوگیری و مجازات جنایت آپارتاید مصوب ۱۹۷۴ مورد پردازش قرار گرفته است. با استناد به تعاریف ارائه‌شده در این اسناد، برای شکل گیری آپارتاید احراز عناصری ضروری است که عبارتند از قصد برتری بخشیدن یک گروه نژادی بر گروهی دیگر، وجود بستری برای ظلم و ستم سیستماتیک گروه برتر نسبت به گروه دیگر و ارتکاب اعمال غیرانسانی.
علاوه بر حق بر تعیین سرنوشت مردم فلسطین که از زمان آغاز اشغال نقض شده، از جمله مهمترین یافته های دیده‌بان درباره نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر فلسطینیان، به تلاش سازمان یافته اسرائیل برای تغییر ترکیب جمعیتی به ویژه در شهر بیت المقدس مربوط است. جابجایی اجباری مردم فلسطین، اسکان آنها در مناطق محدود و متراکم، نشان گر تبعیض سازمان یافته در برخورد با این مردم است. در حالی که فلسطینیان در کل با تبعیض های قابل توجه مندرج در قانون مواجه اند، فلسطینیان ساکن مناطق اشغالی به واسطه زندگی تحت قواعد سختگیرانه نظامی حتی شرایط دشوارتری دارند. ظلم ناشی از محروم کردن مردم فلسطینی کرانه باختری رود اردن و نوار غزه از برخی از حقوق اولیه شان، از جمله محدودیت شدید رفت و آمد، نقض حق بر زندگی شایسته به واسطه عدم اعطای مجوز ساخت و ساز و تخریب خانه ها و عدم دسترسی به آب، برق و سایر منابع، در کنار محرومیت از حقوق مدنی اساسی، مانند حق بر آزادی بیان و تجمعات، تنها بخشی از مستندات دیده‌بان برای احراز عناصر لازم درخصوص ارتکاب جنایت علیه بشریت توسط اسرائیل است. هر یهودی از هر نقطه دنیا می تواند به راحتی وارد اسرائیل یا کرانه باختری شده و شهروند اسرائیل شود؛ در حالی که مهاجران فلسطینی بعد از ۷۰ سال آوارگی در کمپ های پناهندگی کشورهای همسایه، نمی توانند به سرزمین شان برگردند. مجموعه این اقدامات نسبت به فلسطینیان، صرفاً به این علت که فلسطینی هستند، اتخاذ عامدانه سیاست برتری بخشیدن گروهی از مردم نسبت به گروه دیگر است. این سیاست به وضوح حتی در قوانین سال¬های اخیر اسرائیل نیز انعکاس یافته که به عنوان عمل دولت، امکان طرح مسئولیت بین المللی اسرائیل را مطرح می کند.
بنابراین، دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود با توجه به مستندات موجود، اقدامات مقامات اسرائیل را مصداق جرم اذیت و آزار و آپارتاید تشخیص می دهد. شکی نیست که ذیل معاهدات متعدد بین المللی، اسرائیل متعهد است به نقض های ارتکابی حقوق بشر پایان داده و کرامت انسانی و حق بر زندگی شایسته فلسطینیان را به رسمیت بشناسد و رعایت کند. اما در عین حال، جامعه جهانی نیز در رابطه با تضمین حقوق بشر متعهد است. بسیاری از موارد ذکر شده در قالب نقض های شدید حقوق بشر یا قواعد عام الشمول جای می گیرد که همان طور که دیوان بین المللی دادگستری در قضیه دیوار حائل اعلام می کند، جامعه جهانی تعهد دارد که در برابر آن واکنش نشان دهد. برای مثال، رسیدگی دیوان کیفری بین المللی به جنایات ارتکابی که اخیراً در مارس ۲۰۲۱ دادستانی دیوان خبر از آغاز تحقیقات در خصوص وضعیت فلسطین داد که ذیل آن جرائم ارتکابی در خاک فلسطین قابل بررسی است  یا برخورد دولت ها با مرتکبین ذیل «صلاحیت جهانی» و یا استفاده از ضمانت اجرای «تحریم» می تواند در زمره این نوع عکس العمل های لازم، محسوب شود. اما گزارش دیده‌بان در قسمت بسیار جالب توجه پیشنهادها، با خطاب قرار دادن دولت ها از جمله فلسطین، اسرائیل و ایالات متحده و نهادهای بین المللی ازجمله سازمان ملل و اتحادیه اروپا، برخی راهکارهای جدید نیز در این راستا معرفی می کند؛ برای مثال، این‌که کشورها باید از طریق ایجاد نهادهایی مانند ایجاد یک کمیسیون تحقیق در چارچوب ملل متحد برای بررسی وضعیت تبعیض و سرکوب در اسرائیل و فلسطین و ... به نقض حقوق بشر واکنش نشان داده، راهی برای تضمین آن بیابند یا اینکه فروش تسلیحات و تجهیزات امنیتی به اسرائیل را مشروط به پایان دادن به نقض حقوق بشر و جنایات بین المللی نمایند. 
مسئله این است که شناسایی البته ارزشمند دولت فلسطین در حالی که در مورد کنترل موثر آن بر همه مردم فلسطین تردیدهایی وجود دارد، باور به موقتی‌بودن اشغالی که بیش از نیم قرن به طول انجامیده، امیدواری به «فرآیند صلح» برای حل مشکل در حالی که سال ها بی نتیجه مانده و برخی فشارها، موجب غفلت جامعه جهانی از این امر شده که ظلم و ستم وارده بر فلسطینیان به آستانه جنایت علیه بشریت رسیده  است و باید با همکاری و در قالب یک اقدام موثر جمعی تدبیری در این خصوص اندیشیده شود. در حالی که دغدغه حقوق بشر،سعادت هر فرد از ابناء بشر است، این گزارش حاوی اعداد و آمارهای دردناک بی شماری  از قربانیان نقض حقوق بشر می باشد. روشنگری گزارش به بیداری اذهان کمک می کند. (برای مطالعه بیشتر: اینجا)

 

آخرین مطالب تالار گفتگو

آیین نامه کمیته جوانان انجمن ایرانی مطالعات سازمان ملل متحد



اطلاعات بیشتر