پنهان ترین جنایت ارتکابی علیه زنان اوکراینی در جنگ روسیه و اوکراین (بخش اول)-کیان بیگلربیگی و فاطمه تقی پوریان

کیان بیگلربیگی – دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه شهید بهشتی  و فاطمه تقی پوریان – دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه شهید بهشتی
۱۴۰۱/۰۷/۱۴​

در ۲۴ فوریه 2022، روسیه با تهاجم گسترده ‌ای که به اوکراین، همسایه غربی خود نمود، بسیاری از قواعد حقوق بین‌ الملل را نقض کرد. روسیه با نقض حق تمامیت ارضی و استقلال سیاسی اوکراین، مرتکب اقدام تجاوز شده است. تجاوز مفهومی قدیمی در حقوق بین ‌الملل است که به قبل از ایجاد سازمان ملل متحد بر می‌ گردد. مطابق بند 4 ماده 2 منشور سازمان ملل متحد صراحتا اعلام شده است که کلیۀ اعضا در روابط بین ‌المللی خود از تهدید یا توسل به زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشور خودداری خواهند نمود. یکی دیگر از مهم ترین نقض های فاحش اتفاق افتاده در این جنگ، خشونت­ های جنسی و زیر پا نهاده شدن حقوق زنان می ­باشد. خشونت­ های جنسی علیه زنان به ویژه تجاوز جنسی، بدترین و خشن ترین شکل اعمال خشونت علیه زنان در مخاصمات مسلحانه است. مطابق تعریف ارائه شده در Article 7 (1) (g)-6 ضمیمه­ ی اساسنامه دیوان بین المللی کیفری در خصوص عناصر جرم، خشونت جنسی  بدان معناست که؛ «مرتکب، عملی با ماهیت جنسی علیه یک یا چند نفر انجام داده یا با زور یا با تهدید به زور یا اجبار، مانند ترس از خشونت، اجبار، آن شخص یا افرادی را وادار به انجام عمل جنسی کرده است. بازداشت، ظلم روانی یا سوء استفاده از قدرت، علیه چنین شخص یا اشخاص یا شخص دیگری، یا با سوء استفاده از محیط اجباری یا ناتوانی فرد یا افرادی برای دادن رضایت واقعی.» بدین منظور در نوشتار حاضر سعی شده است به بررسی خشونت ­های جنسی و نقض های صورت گرفته علیه زنان در این جنگ پرداخته شود.

شکی نیست که نظامی شدن روزافزون جوامع، ابراز یا تثبیت مجدد قدرت مرد سالار (چه به طور مستقیم از طریق جنگ و چه به طور غیرمستقیم از طریق توسعه فرهنگ های برتری طلبانه و بنیادگرا) مسئول تجاوز جنسی به عنوان یک سلاح جنگی است. جنگ ها ذاتاً ماهیتی جنسیتی دارند و از زمان های بسیار قدیم این چنین بوده است. بیشترین قربانیان جنگ و خشونت، زنان هستند و جنگ مهم ترین عامل نقض حقوق زنان در وسیع ترین اشکال آن است. درهنگام وقوع مخاصمه مسلحانه، قتل و خشونت های جنسی علیه زنان به عنوان بزرگترین دسته از قربانیان جنگ، غیر قابل انکار است و همین باعث می شود که آسیب پذیرترین گروه در هنگام جنگ، زنان و به تبع آنان، کودکان باشند. در شرایط جنگی زنان نه تنها مصون از تبعیض نیستند بلکه تبعیض با خشونت عجین می شود و زنان مجبور به تحمل شرایطی می شوند که اغلب خود در ایجاد آن سهیم نبوده اند. ساختار سنتی جنگ این است که مردان به جنگ می روند، در حالی که زنان در خانه می مانند و از خانواده مراقبت می کنند. علاوه بر این، خود میدان جنگ نیز جنسیتی است؛ در حالی که مردان کشته می‌شوند، بدن زنان غنیمت جنگی است. دیدگاه رایج در طول تاریخ این بوده است که زنان بخشی از «غنایم» جنگی هستند و سربازان حق استفاده از آنان را دارند. این موضوع عمیقاً در این تصور ریشه دوانده است که زنان دارایی هستند و به عنوان ملکی در اختیار رزمندگان پیروز قرار می گیرند. تاریخ بارها نشان داده است که شروع درگیری و جنگ باعث افزایش قرار گرفتن زنان و دختران در معرض جنایات جنگی، به ویژه انواع خشونت ‌های مبتنی بر جنسیت، قتل‌ های خودسرانه، تجاوز جنسی و قاچاق می‌شود. (اینجا) (در تاریخ 20 دسامبر 2016 قطعنامه 2331 شورای امنیت سازمان ملل متحد به اتفاق آرا توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید؛ اعضای شورای امنیت، با شدیدترین عبارات، همه موارد قاچاق انسان را در مناطقی که تحت درگیری های مسلحانه قرار دارند محکوم کردند) خشونت جنسی در جریان درگیری ­های مسلحانه به دلایل مختلف، از جمله به عنوان شکلی از شکنجه، ایجاد جراحت، استخراج اطلاعات، تحقیر و ارعاب، تخریب جوامع، تحقیر مخالفان، راندن جوامع و گروه ها از خشکی، انتشار عمدی HIV و ... مورد استفاده قرار می­ گیرد. در ادامه، زنان مجبور به انجام کار جنسی و بردگی خانگی شده یا ربوده می ­شوند و سپس مجبور به خدمت به عنوان همسر برای پاداش دادن به جنگجویان می ­شوند. (اینجا)

با ورود سربازان روسی به روستاها و شهرهای اوکراین و با توجه به تاریخ غم‌ انگیزی که از خشونت علیه زنان در جنگ جهانی دوم و درگیری ­ها در چچن وجود دارد شاهد جنایات جنسی و نقض حقوق زنان در اوکراین هستیم. گزارشی از HIAS و VOICE نشان داد که نگرانی های اصلی برای زنان و دختران شامل تهدید امنیت فیزیکی، ناامنی غذایی و عدم دسترسی به مراقبت های بهداشتی است. گزارش ­ها نشان می ­دهند که زنان مورد تجاوز سربازان روسی قرار گرفته ‌اند و برخی از آن ها بارها مورد تجاوز جنسی قرار گرفته ‌اند. (اینجا) تا 3 ژوئن 2022 دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل (OHCHR) گزارش هایی از 124 مورد ادعای درگیری مرتبط با تجاوزات جنسی در سراسر اوکراین - عمدتاً علیه زنان و دختران - دریافت کرده بود و همچنین یک خط تلفن ملی گزارش هایی از جنایات مختلف، از تجاوز گروهی گرفته تا اجبار برای تماشای خشونت جنسی که علیه یک شریک زندگی یا یک کودک انجام شده است، دریافت کرده بود. (اینجا) همچنین گزارش­ هایی مبنی بر تجاوز به زنان پس از اعدام شوهرانشان و یا تجاوز جنسی در حضور اعضای خانواده آن ها، گزارش شده است. این تجاوزات به منظور از هم پاشیدن بافت اجتماعی خانواده ­های اوکراینی و نشان دادن قدرت روس ­ها به آن ها می ­باشد و درصدد تحقیر زنان اوکراینی؛ و همچنین به منظور تحقیر مردان اوکراینی نیز می­ باشد؛ بدین مفهوم که آن ها نمی­ توانند از زنان خود محافظت کنند.

بسیاری از زنان (و کودکان) از اوکراین به عنوان پناهنده به کشورهای همسایه گریخته ­اند. گزارش ­ها نشان می ­دهد که اکثر پناهندگان اوکراینی به لهستان گریخته ­اند (بیش از 3.9 میلیون از 7.1 میلیون پناهنده اوکراینی). زنان اوکراینی که پس از تجاوز توسط سربازان روسی باردار شده اند، در لهستان تحت شرایطی مشابه زنان لهستانی سقط جنین می­کنند؛ مخفیانه و اغلب بدون دسترسی به مراقبت های پزشکی مناسب (اینجا)؛ زیرا لهستان قوانین ضد سقط جنین بسیار سختی دارد و زنان اوکراینی که از تجاوزات جنسی روس ­ها باردار هستند و همچنین متخصصان مراقبت های بهداشتی که به آن ها کمک می کنند، در خطر زندان هستند. عدم ارائه خدمات ضروری به جمعیتی که در جریان درگیری و موقعیت ‌های نزاع و بی ‌ثباتی هستند، می ‌تواند ضربه شدیدی بر گروه‌ های خاصی از جمعیت، از جمله زنان و دختران وارد کند. زنان باردار ناشی از تجاوز جنسی سربازان روسی و همچنین کسانی که در اوکراین باقی مانده ­اند با چالش دسترسی محدود به دارو و مراقبت های بهداشتی روبرو هستند. همچنین کسانی که از مرزها فرار کرده‌اند، در هر کشوری که وارد می ‌شوند، با مشکلات سیستم مراقبت‌ های بهداشتی در کشور جدید مواجه می ‌شوند که در نتیجه اجتناب ‌ناپذیر ورود هزاران یا میلیون‌ ها پناهنده در مدت زمان بسیار کوتاه است. استرس ناشی از جنگ و دسترسی محدود به مراقبت های بهداشتی منجر به «عوارض بارداری، زایمان زودرس و مرده زایی» می گردد. در ادامه با توجه به پاندمی کووید-19 باید افزود، در حالی که کووید-19 تأثیر جدی و در برخی موارد ویرانگر بر سیستم های بهداشتی در سراسر جهان دارد، مطالعات نشان می ­دهد افرادی که از حقوق آن ها به کمترین شکل ممکن محافظت می شود از جمله پناهندگان، آوارگان، جمعیت های متاثر از درگیری و ... احتمالاً در طول یک بحران، مشکلات منحصر به فردی را در دسترسی به مراقبت های بهداشتی جنسی و باروری با کیفیت تجربه می­کنند. این مسئله در کنار خشونت جنسی که در حین درگیری ‌ها به طور نامتناسبی بر زنان و دختران اوکراینی تحمیل می ­شود، آسیب جدی و پایداری را به بازماندگان، خانواده‌ ها و جوامع آن ­ها وارد و موانع بزرگی برای صلح و توسعه ایجاد می‌کند.

 با این حال، تعداد قابل توجهی از زنان (به ویژه زنان مسن) در اوکراین باقی مانده­ اند و با توجه به شرایط جنسی و جسمانیشان، برای آن ها خطر تجاوز جنسی توسط سربازان روسی زیاد است. البته باید گفت که برای آن دسته از دختران و زنانی که از مرزها عبور کرده­ اند نیز تضمینی بر امنیتشان وجود ندارد. زیرا در معرض خطر بالای تجاوز جنسی و استثمار جنسی در فرآیند حمل و نقل و یا خطر قاچاق شدن هستند. این زنان که به دنبال اقامت یا کار هستند، مجبور به تجارت جنسی برای بدست آوردن سرپناه، حمل‌ و نقل و امنیت می ‌شوند. (اینجا)

در بخش دوم، به بررسی سایر اسناد و قطعنامه های مربوطه پرداخته می شود و در انتها جمع بندی صورت می‌گیرد.